Ο Παρθένιος «σ’ ν’ απαλνή»
Σκοτίνα
ΤΟΠΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ «Ιτότι που ήρθι ι δισπότς ι
Βαρδάκας στου χουριό, θυμούμι μας έμασι ι δάσκαλους ι Δημήτριους Τουμαράς κι
μας κατέβασι στου Μάρμαρου. Έτσ' λέμι του μέρους ικείνου. Πιρίμινάμι. Ήρθι.
Ήταν καβάλα στου άλουγό τ', του ιππικού άλουγου. Ήταν Τουρκία. Μόλις ήρθι, αρχίντζαμι
ιμείς κι ψάλαμι του "πουλυχρόνιου". Αυτός απού καβάλα χιριτούσι κι
μας ευλουγούσι. Ύστιρα βγήκι στου χουριό. Κατέλυσι στου σπίτ' τς Τσιτσίλους.
Κάθισι δυο, τρεις μέρις κι ήρθι Κυριακή. Μπρουστά ιππουκόμους μι ντ βαλίτσα.
Αυτός που διατηρούσι τ' άλουγου κι μέσα ζ ντ βαλίτσα είχι τ' στουλή. Κατέφκι
στου νάρθηκα κι ντύθκι καλά. Πιρνάει μέσα κι κάμ' του σταυρό μπρουστά ζ
Μπαναγία ικεί. Κι ταίριασι να είνι η ώρα που ψάλν "ανοίξω το στόμα
μου". Ικεί να ήσαν ν' ακού'ις! Ι παππούς ι Παραμύθας ήταν μουσικός. Ι
δάσκαλους ι Μπλέτσιους είπι άλλου τρουπάριου κι ι δισπότς έσκουξι του
τρουπάριου "ουκ ελάτρευσαν". Ωραία τα τρουπάρια. Τιλείουσι απού 'κει.
Διξιός ψάλτς ήταν ι αναγνώστς ι Παραμύθας Αθανάσιους, πατέρας απού του Γιάν'
του Μπαραμύθα. Αριστιρός ήταν ι Γιάντζ ι Μπουκουβάλας. Του γκιρό που ήταν να
πουν τουν Απόστουλου κι είπι ι δισπότς "Κύριε, Κύριε, επίβλεψον εξ ουρανού
και ίδε και επίσκεψε την άμπελον ταύτην", κοιτούσι προς τα πάν'. Ι
μακαρίτς ι Νάσιους ι Καραμπίνας μουρμούρσι· "αυτός συνδέιτι μι του Θιό
τώρα". Ν' ώρα που ξηγούσι του Εαυγγέλιου, ι αριστιρός ψάλτς γέλασι. Τουν
άκουσι αυτός, αλλά δε ντουν είδι. Συνέχισι του λόγου ύστιρα. Παπάς ήταν ι
μακαρίτς ι παπά-Θανά'ης Οικονόμους κι ι παπά-Χρήστους Σακιλλάρης. Ιμείς, τα
πιδιά του σχολείου, κανουναρχούσαμι. Τραβούσαμι ίσουν. Ήμαν ιγώ, ι παπά Γιάντζ (τότε λαϊκός) Μπιλιάγκας), ι δάσκαλους ι
Μπλέτσιους, ι μακαρίτς Θανά'ης ι Γκαλιαμπός. Σ' ν' αριστιρή μπάντα ήταν άλλα
πιδιά. Ικεί που μιλούσι, βάρσι δόγματα για τα βακούφκα: «Όποιους ζαπώσ'
βακούφκα χουράφια ή μπαξέδια, ιγώ πρώτους θα πάου να βγάλου του πρώτου του
παλούκ'».
Του 'πι, μα δε ντο
'κανι...»
ΚΟΙΝΗ. Την εποχή που μας
επισκέφτηκε στην Άνω Σκοτίνα ο δεσπότης Παρθένιος Βαρδάκας, θυμάμαι πως ο
δάσκαλός μας Δημήτριος Τομαράς μας συγκέντρωσε και μας κατέβασε στο κάτω μέρος
του χωριού, στην τοποθεσία "Μάρμαρος". Εκεί περιμέναμε κόσμος και
παιδιά ώσπου να 'ρθεί. Κάποτε ήρθε καβάλα στο άλογό του. Μα τι άλογο: Του
ιππικού. Τότε είχαμε τουρκική κατοχή. Μόλις έφτασε, εμείς αρχίσαμε να ψάλουμε
το "πολυχρόνιο". Εκείνος πάνω από το άλογο χαιρετούσε και μας
ευλογούσε. Μετά ανηφόρησε προς το χωριό και κατέλυσε στο σπίτι της Τσιτσίλως.
Κάθισε δυο-τρεις μέρες, ώσπου ξημέρωσε η Κυριακή. Μπροστά ο ιπποκόμος που
κρατούσε τη βαλίτσα. Αυτός που πρόσεχε το άλογο και μέσα στη βαλίτσα είχε την
αρχιερατική στολή. Κατεβαίνει ο δεσπότης μπροστά στο νάρθηκα και ντύνεται καλά.
Περνάει μέσα στο ναό και κάμει το σημείο του σταυρού μπροστά στον ειδικό χώρο
της Παναγίας. Και ταίριασε, στην ώρα που ψάλλεται η καταβασία "ανοίξω το στόμα μου" και τα
σχετικά τροπάρια. Κι αρχίζει ο δεσπότης "ανοίξω το στόμα μου". Εκεί
να ήσουνα να ακούσεις! Ο παππούς ο Παραμύθας ήξερε μουσικά. Εμείς, τέσσερα
παιδιά βοηθούσαμε το δεξιό ψάλτη. Είτε κρατώντας ισοκράτημα, είτε
κανοναρχώντας. Ο δάσκαλος ο Βλέτσης έψαλε άλλο τροπάριο και στη συνέχεια ο δεσπότης
έψαλε δυνατά την καταβασία "ουκ
ελάτρευσαν". Οι καταβασίες
τελείωσαν. Δεξιός ψάλτης ήταν ο αναγνώστης Παραμύθας Αθανάσιος, πατέρας του
Γιάννη Παραμύθα. Αριστερός ο Γιάννης Μπουκουβάλας. Τη στιγμή που κόντευε να
πουν τον "Απόστολο" και την ώρα που ο δεσπότης έλεγε το "Κύριε, Κύριε επίβλεψον εξ ουρανού και ίδε και επίσκεψε την άμπελον ταύτην",
έριχνε το βλέμμα του προς τα πάνω. Τότε ο μακαρίτης Νάσιος Καραμπίνας ψιθύρισε·
"τώρα ο δεσπότης επικοινωνεί με το Θεό". Την ώρα που ο δεσπότης
εξηγούσε το Ευαγγέλιο, ο αριστερός ψάλτης γέλασε. Ο δεσπότης άκουσε το γέλιο,
αλλά δεν αντιλήφτηκε ποιος είναι. Συνέχισε το κήρυγμα. Παπάδες ήταν ο μακαρίτης
παπά-Θανάσης Οικονόμος και ο
παπά-Χρήστος Σακελλάρης. Εμείς,
οι μαθητές του σχολείου κανοναρχούσαμε. Κρατούσαμε ισοκράτημα. Ήμουνα εγώ, ο
παπά-Γιάννης (Μπιλιάγκας, τότε λαϊκός), ο δάσκαλος ο Βλέτσης κι ο μακαρίτης
Θανάσης Καλιαμπός. Στο αριστερό αναλόγιο βοηθούσαν άλλα παιδιά. Την ώρα που
μίλαγε έκανε υπαινιγμό για τα εκκλησιαστικά κτήματα: «Όποιους καταπατήσει εκκλησιαστικά χωράφια ή
μπαξέδες, πρώτος εγώ θα τρέξω να βγάλω το πρώτο παλούκι».
Τα είπε, αλλά δεν το έπραξε.
Σημείωση: Φαίνεται
πως ο δάσκαλος δυσαρεστήθηκε από τη συμπεριφορά μερικών μαθητών. Γι’ αυτό την
επομένη μέρα τους ζήτησε το λόγο. Ο αφηγητής υπογραμμίζει:
ΤΟΠΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ: «Ν' άλλ' μέρα: «Έλα όξου Γιρουμιχαλέ. Έβγα
όξου Μπιλιάγκα»! Μας χτύπσι κι έφυγάμι».
Όταν ζύγουναν οι εξετάσεις, κατέφκαμι
Κάτ'. Ιγώ στου μπαρμπα Νικουλή του Γιρμπχαλό. Ήμασταν ξαδέρφια πρώτα. Η παπά
Γιάντζ i Μπιλάγκας είχι γαμπρόν του μπαρμπα Νάσιου του Γιρμπχαλό. Κι πάει σι
κείνα τα μαντριά. Κι έστειλι ι δάσκαλους τζ γουνίδις κι μας πήραν απού Κάτ'.
«Άμα δεν έχου αφνούς, λέει, χάθκα».
Ήμασταν γιροί μαθηταί κι ι δάσκαλους
θα ντρουπιάζουνταν δίχους ιμάς. «Τώρα μιτάνιουσα, σι λέει. Τι φκιάνουμι χουρίς
αφνούς. Είνι απαραίτητο να τς έχου ιδώ, τώρα που θα γέν οι ιξετάσεις».
Μα κι μεις τουν βόητσαμι σ' τς ιξιτάσεις.
ΚΟΙΝΗ. Την επομένη μας φωνάζει ο
δάσκαλος: «Έλα έξω Γερομιχαλέ. Βγες έξω Μπιλιάγκα! (στον πίνακα).
Μας χτύπησε και εμείς το σκάσαμε,
φύγαμε. Όταν πλησίασαν οι εξετάσεις, κατεβήκαμε στην Κάτω Σκοτίνα. Εγώ κοντά
στα γίδια του ξαδέρφου μου Νικολή Γερομιχαλού. Ο παπά-Γιάννης Μπιλιάγκας (παιδί
τότε) στο γαμπρό του Νάσο Γερομιχαλό. Πήγε σε κείνα τα μαντριά. Εντωμεταξύ ο
δάσκαλος έστειλε τους γονείς και μας πήραν από το κάτω χωριό και μας βγάλανε
επάνω. «Αλίμονό μου, λέει, αν μου λείψουν αυτοί».
Ήμασταν καλοί μαθητές και ο δάσκαλος
θα ντροπιάζονταν χωρίς την παρουσία μας. «Τώρα μετάνιωσα, λέει. Τι θα κάνουμε
χωρίς αυτούς. Είναι καλοί μαθητές και απαραίτητοι τώρα, στην περίοδο
εξετάσεων».
Αλλά κι εμείς, όμως, τον βγάλαμε
ασπροπρόσωπο στις εξετάσεις.
Επεξηγηματικά: «Ανοίξω το στόμα μου», έτσι αρχίζουν τα τροπάρια που ονομάζονται καταβασίες,
δόγματα (τα), υπονοούμενα, υπαινιγμός, βάρσι δόγματα (έκαμε υπαινιγμό).
Ι Στέργιους τς Λένους, ο Στέργιος, σύζυγος της Ελένης, (ανάλογα με
τη βαρύτητα του ονόματος επικρατεί το αρσενικό ή θηλυκό όνομα. Λέμε η Κατίνα τ’ Κατσαπλιά, αλλά και ι Γιάντζ τς Καλής),
Μάρμαρος, τοπων. λάκκος
ΒΑ της Άνω Σκοτίνας, (βλέπε ιστοσελίδα kaliampos-ioannis-skotina.blogspot.com, ανάρτηση 5.2.15).
Τομαράς, Δημήτριος Τομαράς, δάσκαλος στη Σκοτίνα στα χρόνια
της τουρκοκρατίας (και του πατέρα μου δάσκαλος), μετέπειτα ιερέας, εφημέριος
Χορτιάτη, «ετών 70, εκ Λαρίσης:
"εκάη εντός κλιβάνου, μετά των δύο θυγατέρων του Αγγελικής και Ειρήνης,
την 2 Σεπτεμβρίου 1944 εν Χορτιάτη υπό των Γερμανών του τάγματος θανάτου
Σούμπερτ…" (Κ. Βοβολίνης, η
Εκκλησία εις τον αγώνα της ελευθερίας, εκδότης Π. Κλεισιούνης, Αθήναι 1952,
σελ 285),
Τσιτσίλου (η),
παρατσούκλι της Βασιλικής, θυγατέρας του παπά Γιάννη Παπαγεωργίου, πρώην
Τσιαβέτα. Από Βασιλική έγινε Βασίλου-Τσιτσίλου. Ήταν αυτή "απόκαμνι τα
μπαμπλούκια σ' ν Ικκλησιά" (που προετοίμαζε τα πρόσφορα για τη Θ.
Λειτουργία). Σ’ Αυτήν οφείλει το όνομα η συνοικία Βασίλα στην Κάτω Σκοτίνα. Ο παπά Γιάννης είχε 6 κορίτσια: Γραμματή,
Ξάνα, Φωτεινή, Βασιλική, Καλλιόπα και μια στον Παντελεήμονα.
----------
* Για τους κατοίκους της Σκοτίνας ο δεσπότης
σημειώνει: «πλείστοι εξ αυτών εξεπατρίσθησαν εν τη ξένη αναδειχθέντες εν τοις
γράμμασι, τη βιοτεχνία και τω κερδώω Ερμή. Εν συνόλω όμως είναι φιλόπονοι,
εργατικοί, φιλοπάτριδες, φιλόστοργοι οικογενειάρχαι και ευλαβείς και
φιλόθρησκοι συντηρούντες τρεις ιερείς συμπατριώτες αυτών, ων ο εις εν
παρηκμακυία ηλικία προ ολίγου κατέφυγεν εις την πατρίδα αυτού εκ της
περιφερείας Ελασσώνος ορμηθείς. Είναι δ’ ούτοι ο παπά Αθανάσιος Πικακίδης
οικονόμος, ο παπά Χρίστος Γκανάκης σακελλάριος, και ο παπά Αθανάσιος Ζιώγας»
(Παρθενίου, Επισκόπου Κίτρους, περιγραφή
επισκοπικής περιφερείας Κίτρους επί τουρκοκρατίας, σελ. 49).
Σημείωση: Μεταφέρω όπως
έρχονται στη μνήμη μου όσα τόνισε ένας ομιλητής στην ενθρόνιση του νέου μας
Μητροπολίτη Γεωργίου (29.03.2014). ότι, δηλαδή, ο νέος ιεράρχης της Πιερίας να
μιμηθεί τους προκατόχους του: α) στην επανάσταση τους Νικόλαο Λούση και
Παρθένιο Βαρδάκα**, β) στη σοφία τους Κωνσταντίνο Κοϊδάκη και Βαρνάβα
Τζορτζάτο και γ) στην πραότητα τον Αγαθόνικο Φατούρο.
----------
** Ο αείμνηστος δεσπότης, εκτός από τα
κοινωνικά, πνευματικά και λειτουργικά θέματα, είχε να αντιμετωπίσει και
προβλήματα εθνικά. Βρέθηκε στην καρδιά του Μακεδονικού αγώνα. Ο ίδιος
υπογραμμίζει σε βιβλίο του: «…εντός ελαχίστου χρονικού διαστήματος διωργανώθη
ολόκληρος η περιφέρεια ημών δια μυστικών εθνικών Επιτροπών και ωρισμένων
πεζοπόρων οδηγών και ταχυδρόμων, ευρισκομένων εις ακατάπαυστον επαφήν μετά του
σώματος, προωρισμένου και προς κάθαρσιν του εδάφους από παντός ανθελληνικού
στοιχείου και ματαίωσιν των υπό της εν Κατερίνη δρώσης ρουμανικής προπαγάνδας…»
(ανωτέρω σελ. 13). Αλλού: «…Κατωτέρω παρέχομεν κατά συνέχειαν πιστά αντίγραφα εξ
τεσκερέδων της τουρκικής κυβερνήσεως προς τα σεβ. Πατριαρχεία
Κωνσταντινουπόλεως επί Σουλτάν Χαμίτ εκδοθέντα, δι ων αύτη επεζήτει παρά του
…Ιωακείμ του Γ’, την παύσιν ή μετάθεσιν ημών…σελ. 15» (χρονολογία 1907). Αλλού: «…κατά την 16ην Οκτωβρίου 1912,
ημέραν Τρίτην πρωί η εβδόμη Μεραρχία υπό τον Μέραρχον Κλεομένην
Κλεομένους…συνήψε νικηφόρον μάχην παρά το…χωρίον Κολοκούριον, και εκήδευσεν εν
Κατερίνη και τον αείμνηστον αντισυνταγματάρχην του Πεζικού Δημήτριον Σβορώνον,
εις την κηδείαν του οποίου αυτοποσώπως παρέστημεν…» (σελ. 24).
----------
ΕΙΚΟΝΕΣ
Από το ημερολόγιο 2013 Ι. Μητρόπολης Κίτρους
----------
ΕΙΚΟΝΕΣ
Από το ημερολόγιο 2013 Ι. Μητρόπολης Κίτρους
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου