ΕΜΦΥΛΙΟΣ: ΜΟΡΝΑ, υποδοχή παπά

 

Ο παπά Απόστολος Καλιαμπός δεν ξεχνάει τον Εμφύλιο που έζησε στη Μόρνα Πιερίας. Το 1979, σε σχετική συνέντευξη, υπογραμμίζει: 

 

 

Α. ΝΗΤΡΟΠΟΛΗ

 

          Για σιγουριά της χειροτονίας και διορισμού του ιερέα στην ενορία Αγίου Νικολάου Μόρνας-Σκοτεινών η εκκλησιαστική επιτροπή συντάσσει σχετικό 

πρακτικό  Αναθέτουν στον ψάλτη Κωνσταντίνο Παπανώτα να στείλει επιστολή στη Μητρόπολη. Ο Παπανώτας ήξερε γράμματα και ήταν ο «παντός καιρού» άνθρωπος.

Εντέλει, απ' λές, κάν' του πρακτικό. Κάν' κι ι Παπανώτας μια επιστουλή στο Σεβασμιώτατο: (τελικά, που λες, συντάσσουν το πρακτικό. Ετοιμάζει ο Παπανώτας και την απευθύνει στον Σεβασμιότατο).

 

          " Σεβασμιώτατον Μητροπολίτην Κίτρους,

          κ. κ. Κωνσταντίνον Κοϊδάκην.

              Παρακαλώ, όπως τον υποψήφιο να τον χειροτονήσετε. Να έχουμε την ευχή Σας.-

                                            Ο ιεροψάλτης

                                        Κωνσταντίνος Παπανώτας" (*)

                                                    (Απρίλης 1945) 

       

Σημείωση: Προκάτοχος του παπά Απόστολου ήταν ο παπά Χρήστος Τσολάκης, θύμα της γερμανικής Κατοχής και επόμενος ο παπά Δήμος Μυρωτής. 

 

Β. ΥΠΟΔΟΧΗ.                                     

 

ΙΔΙΩΜΑ: Προυτού να φτάσουμι σ' τ' Στινούρα, έφυγι μπρουστά ι Βασταζάκους κι είπι στου γκόζμου: «Να χτυπήσουμι γκαμπάνα. Έρχιτι ι

 

παπάς». Κι βγαίν' του χουργιό όλου όξου, η καμπάνα να χτυπάει. Νταν, νταν, νταν, νταν. Ούτι του δισπότ' έκαμαν έτσ'. Απού Γκατιρίν’ μέχρι τη βρύσ’ ήρθαμι μι του κάρου (30 χιλιόμετρα). ΄Υστιρα μας κατιβάζν ψουμί δυο πλαστά 'ικεί στη βρύσ'. Ήταν έθιμου.

          Κατέφκαν οι ανθρώπ' στου Ιργουστάσιου. ΄Ηφιραν κι τα ρούχα, τα άμφια ικεί κάτ'. Κι ύστιρα έκανάμι Παράκληση στουν άγιου Νικόλαο. Τους ευλόγησα. 

 

ΚΟΙΝΗ: Πριν φτάσουμε στην τοποθεσία «Στενούρα», έτρεξε πρώτος ο Βασταζάκος (έτσι λέγανε τον Γιάννη Βαστάζο) και ειδοποίησε τον κόσμο: «Χτυπάτε την καμπάνα. Έρχεται ο παπάς». Η καμπάνα βαρούσε ασταμάτητα νταν, νταν, νταν. Το χωριό όλο στο πόδι. Ούτε στο δεσπότη επεφύλασσαν τέτοια υποδοχή. Από Κατερίνη μέχρι τη βρύση της Μόρνας ήρθαμε με κάρο. Ύστερα, εκεί στη βρύση,  οι κάτοικοι μας προσφέρουν δυο καρβέλια ψωμί. Έτσι ήταν το έθιμο.   

Κατηφορίζουν οι χριστιανοί, σταματούν στη βρύση που βρίσκεται πλάι στο εργοστάσιο ξυλείας. Φέρανε τα ρούχα, τα άμφια. Παίρνουμε την ανηφόρα, κάνουμε Παράκληση στον Άγιο Νικόλαο, τους ευλόγησα (**).

 

Γ. ΕΠΙΘΕΣΗ ΑΝΤΑΡΤΩΝ-Βασιλεία

 

 

Στιφάνουνα έναν ικεί κι είπα “ευλογημένη η βασιλεία του Πατρός”. Μ' έπιασαν κι μι λέν' “τι κάντζ, παπά, τι λες;”  Τς είπα «δε λέου ν' ιπίγεια

βασιλεία». (Εκεί στη Μόρνα -στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου- στεφάνωνα ένα ζευγάρι. Ήρθε η στιγμή να πω «ευλογημένη η βασιλεία του πατρός. Μερικοί αντάρτες κόβουν το Μυστήριο, με πιάνουν και μου λένε: «παπά, τι κάνεις, τι λες»; Απάντησα «Δεν εννοώ την επίγεια βασιλεία»

----------

* Ο Μέλιος Πίτσιας στο μυθιστόρημα «το τελευταίο δείπνο στη Μύρνα»  σημειώνει: «Ο Μάρκος Ζαμάνης…έφερε σε επικοινωνία το Λούκα, το δάσκαλο, τον Τόλιο Μεσσαρά και το Νότα Πρωτοψάλτη με μια Φιλική Εταιρία που ήξερε το τραγούδι: «ας έρθει ο χάρος για να δει, με ποιους έχει να κάνει» (σελίδα 373).

----------

** Παράλληλα, ο Μέλιος Πίτσιας στο μυθιστόρημά του  σημειώνει: «Ήταν η εποχή που ο παπά-Χρίστος είχε μετακομίσει στον ουρανό» και την ενορία ανέλαβε ο  Μάλαμας. «Ο Μάλαμας ήταν άνθρωπος ταπεινός…Μετά από ένα μήνα, γύρισε ντυμένος παπάς…Έγινε παπάς της καρδιάς και του ελέους και αν τον συναντούσες στο δρόμο ήταν έτοιμος για το ευχέλαιο. Το ράσο του δεν είχε τσέπες, γιατί μετά τη Λειτουργία μοίραζε όλο τον άρτο, κρατώντας για τον εαυτό του μόνο την τελευταία ψίχα» (σελίδα 385).

 

 

ΠΟΛΕΜΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΝΤΟ ΣΤΗ ΘΕΡΜΗ (β)

 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΣΩΜΑΤΕΙΟ ΑΥΛΗΑΝΝΗΤΩΝ ΘΕΡΜΗΣ

 

        Η κ. Μαρία Ξενοφωνίδου κατοικεί στη Θέρμη (Πόντου 8). Στη φωτογραφία με τον άντρα της  Πρόδρομο  Σωτηριάδη, ο οποίος πολύ νωρίς "έφυγε" από τη ζωή. Η κ. Μαρία προθυμοποιείται να μου δώσει συνέντευξη στο Πολιτιστικό Κέντρο Θέρμης στις 12 Δεκέμβρη του ΄22. Κύριο θέμα η προσφυγιά των Ποντίων.  Ξεκινάει με την πρώτη γνωριμία: "Γεννήθηκα στην Αυληάννη Κοζάνης το 1927". 

 

 

 

ΓΕΝΙΚΑ: Οι γονείς μου είναι πρόσφυγες από την Τραπεζούντα. Ήμουνα 14 χρονών, όταν ήρθαμε στη Θέρμη. Τότε η Θέρμη είχε πολλούς υπαλλήλους. Είχε το Αεροδρόμιο,  το Ινστιτούτο, τη Γεωργική σχολή, την Αμερικάνικη σχολή, το ΒΙΑΜΥΛ (Βιομηχανία Αμύλου και Αμυλοσακχάρου). Είχε δουλειά.

 

ΓΕΡΜΑΝΟΙ: Το 1943, 3 Νοεμβρίου γίνεται βομβαρδισμός. Αρχίσαν οι Άγγλοι να μας υποστηρίζουν. Είδαν γερμανική σημαία τα αεροπλάνα. Σκοτώθηκαν

 

πολλοί. Και ο προϊστάμενός μου στο Ινστιτούτο σκοτώθηκε την ώρα που έτρωγε. Ήρθαν πολλά αεροπλάνα από το Καραμπουρνού. Έχασα, κ. Γιάννη, πέτε κιλά. Οι Γερμανοί νομίζανε ότι είναι γερμανικά και χειροκροτούσανε.  Βομβάρδιζαν το λιμάνι. Τα καράβια μας τα είχαν ρημάξει όλα.

ΑΡΡΩΣΤΙΑ: Εγώ στην κλινική έμεινα τρεις μήνες φασκιωμένη. Μετά με πήγαν στο Δημοτικό νοσοκομείο. Έμεινα δέκα μέρες εκεί. Θρήνος και οδυρμός. Ούτε τιτανικό, ούτε αίμα, ούτε φαγητό. Με κάτι βελόνες τόσο χοντρές, να δεις τα σημάδια για να ράψουν την πληγή. Το ένα μπούτι με το άλλο, τι να σου πω, κ. Γιάννη. Ήταν το νοσοκομείο «Άγιος Δημήτριος». Ψείρα…κακό. Τέλος πάντων. Το Ινστιτούτο κανόνισε και μ΄ έβγαλαν βιβλιάριο ΙΚΑ. Με πήραν και με πήγαν σε μια κλινική, ασφαλισμένη, πλήρωνε το ΙΚΑ. Απέναντι από την Παναγία Δεξιά. Εκεί έκατσα δέκα μέρες. Δεκατεσσάρων χρονών κορίτσι, ανήλικο.

Μετά από δέκα μέρες δυο κύριοι λένε: «ποια είναι η Ξενοφωνίδου;» Ήταν και η αδερφή μου Σοφία εκεί. «Ετοιμάσου, θα σε πάμε στην κλινική». Τσάι πρωί, βράδυ. Ερχόταν ο έλεγχος και μας έλεγε «περνάτε καλά;»-«ναι, πολύ καλά».

ΑΓΙΑ ΕΠΙΣΤΟΛΗ: Υπογράφω και φεύγω από την κλινική. Το γερμανικό ιατρείο ήταν στο Τριάδι. Μας δίναν σουλφαμίνη. Τέλος πάντων, είχα  γερή κράση.

 

Θεραπεύτηκα. Πως σώθηκα κ, Γιάννη μου, από μικρό παιδί διάβαζα την αγία Επιστολή. Και την είχα στην τσέπη μου. Στο ρομπάκι την φύλαγα. Και χτυπάει η βόμβα στο ίδιο το κόκκαλο, όπου είχα την αγία Επιστολή. Μόνο μάτωσε η αγία Επιστολή. Εγώ εκεί το οφείλω.

Από κει και πέρα όλο στη δουλειά. Όλο τον βάλτο εμείς τον οργώσαμε.

 

ΓΑΜΟΣ: Ρωτάω κ Μαρία, για την παντρειά τι έγινε;

-Ποιος κοίταζε τέτοια πράματα. 24 χρονών παντρεύτηκα, μου λέγαν γεροντοκόρη. Ο άντρας μου από το Βόλο. Σωτηριάδης Πρόδρομος. Έχω δυο αγόρια, Ιορδάνης, Ανέστης. Όταν παντρεύτηκα δεν είχαμε να τους ταΐσουμε. (Αντί για γαμήλιο ταξίδι) πάμε στα «Διονύσια» το 1955 (παλιός κινηματογράφος στην οδό Αγ. Σοφίας, Θεσσαλονίκη). Ήθελε ο κουμπάρος. Μας στεφάνωσε ο π. Άγγελος στον Άγιο Νικόλαο.

 

 

ΑΤΥΧΗΜΑ: -Πότε πέθανε ο άντρας σου;

-Ατύχημα στη Μαντζάρδα, πενηνταπέντε χρονών, συνοδηγός. Πιο πολύ είμαι χήρα, παρά με τον άντρα μου. Πενηνταπέντε χρόνια δούλεψα στο ΒΙΑΜΥΛ.

-Ευχαριστώ πολύ, κυρία Μαρία.

-Κύριε Γιάννη, αν μπορείς, γράψε κάτι.

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

 

Στον δεύτερο όροφο του Πολιτιστικού Κέντρου Θέρμης η κ. Μαρία έχει το δικό της γραφείο. Εκεί πυρετωδώς εργάζεται για την πρόοδο των Αυληαννητών Θέρμης. 

 

 

 

Η κ. Μαρία στα νιάτα της

 

 

 

 

 Η κ. Μαρία Ξενοφωνίδου στο πανεπιστήμιο ΠΑΜΑΚ (πρόσφατα). Βραβεύεται από τον πρύτανη για την  προσφορά της στο σωματείο  Αυληαννητών Θέρμης. Εξακολουθεί να είναι πρόεδρος του σωματείου.

Ο φιλόλογος και συγγραφέας Γιώργος Παπαδόπουλος. Ασχολήθηκε με την ιστορία των Ποντίων και, λεπτομερώς, με την ιδιαίτερη πατρίδα του την Αυληάννα. Αξιώθηκε να γίνει προϊστάμενος του Γραφείου Β\θμιας Εκπαίδευσης.

----------

ΣΗΜΕΙΩΣΗ-ΕΚΠΛΗΞΗ: Τον αείμνηστο Γιώργο τον γνώρισα από κοντά. Συνυπηρετήσαμε στην Β\θμια Εκπαίσευση στη δεκαετία του 1980 (Θεσσαλονίκη). 

 

 

 

 

Ταυτότητα του 1941

 

Παπά Διονύσης Γεωργιάδης, εφημέριος του Αγίου Παντελεήμονα στην Αυληάννη Κοζάνης (Κατοχή-Εμφύλιος).

Τιμητική διάκριση στην κ. Μαρία από το πανεπιστήμιο ΜΑΜΑΚ.

 Παπά Άγγελος, εφημέριος Αγίου Νικολάου 

Θέρμης:

 

"Βαπτίζεται ο δούλος του Θεού Ιορδάνης"

ΠΟΛΕΜΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΝΤΟ ΣΤΗ ΘΕΡΜΗ (α)

 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΑΤΕΡΑ

 

 

Η κυρία Μαρία Ξενοφωνίδου-Σωτηριάδου από τη Θέρμη μου δίνει συνέντευξη στις 12 Δεκεμβρίου του ΄22 για την προσφυγιά των Ποντίων. Η συζήτηση γίνεται στη βιβλιοθήκη του Πολιτιστικού Κέντρου Θέρμης. Η κ. Μαρία ανοίγει το πρώτο ξεκίνημα: "Γεννήθηκα στην Αυληάννη Κοζάνης το 1927".

 

  

ΓΕΝΙΚΑ: Οι γονείς μου είναι πρόσφυγες από την Τραπεζούντα. Ο πατέρας μου ηταν εργολάβος μαρμάρων στην Κωνσταντινούπολη. Μετά ήρθαν στην Αργυρούπολη. Επειδή η Αργυρούπολη δεν έβγαζε άργυρο,  φύγανε και πήγαν σε ένα χωριό 40 χιλιόμετρα έξω από την Τραπεζούντα. Βάλανε το όνομα Αυληάννη. Από την Άννα Κομνηνή (αυλή της

 

Άννης).  Λεγόταν Ανέστης, γεννημένος το 1900. Πήγε γυμνάσιο, πανεπιστήμιο. Η μάνα μου λεγόταν Σόνια. Από το χωριό Χορόπο. Ήταν οικισμός, όπως το Τριάδι-Θέρμη. Ενώ ο πατέρας μου ήταν Αυληαννήτης. Η γιαγιά μου έκανε 9 αγόρια και πέθαναν. Είχε και μια αδερφή, τη Σόνια και έγινε καλόγρια, ηγουμένη. Η γιαγιά μου κάθε χρονιά θρηνούσε και από ένα παιδί. Και έλεγε η καλόγρια: «Εγώ δεν αντέχω τα μοιρολόγια αυτά. Θα πάω στο μοναστήρι».

 

 

 

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Τραπεζούντας. Δεύτερη σειρά από πάνω. 5ος από δεξιά ο πατέρας μου Ανέστης Ξενοφωνίδης.

 

 

Ιούνιος του 1913 στην Τραπεζούντα

 

 

 

 

 

ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ: Το ΄17 έγινε πόλεμος. Ρωσία με Τουρκία. Μετά από ένα χρόνο φεύγουν οι Ρώσοι από την Τραπεζούντα κι από πίσω οι Τούρκοι άρχισαν την καταστροφή. Κάψανε τα χωριά.

     Τον παππού μου Γιώργο τον πήγαν στην Κων\πολη και τον σφάξανε. Ομάδα αμπλέτ Ταμπούρ. Τους παίρνανε αγγαρεία και φτιάχνανε δρόμους. Χωρίς να τους ταΐζουν. Όλοι πέθαναν, πέθανε και ο παππούς μου.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ: Κατέβηκε η καλόγρια από το μοναστήρι. Γιατί κάηκε ο Άγιος Πρόδρομος. Σε ένα χωριό Ματσούκα. Μοναστήρι με τρεις καλόγριες. Όταν πέρασε ο

 πόλεμος η καλόγρια κατέβηκε στην αδερφή. Είχε και δυο αδερφούς ο παππούς μου. Ένας λεγόταν Πανίκας, ο άλλος Ξενίτας, από κει πήρε το επώνυμο. Στην Τραπεζούντα είχαν εμπορικό κατάστημα υφασμάτων. Και όταν έγινε το κακό με τους Τούρκους, αφήνουν όλα τα πράματα, το σπίτι, ρούχα κ. ά.  

 

ΟΥΚΡΑΝΙΑ: Στην Τραπεζούντα, όλοι μπήκαν στο καράβι. Πήγαν στην Ουκρανία. Στο δρόμο, όμως, το καράβι πάθανε χολέρα. Και πεθάνανε όλοι. Τους ρίξανε στη θάλασσα και έμεινε η μάνα του, πεθερά μου. Φτάσανε στην Ουκρανία, στην Μαριούπολη. Εκεί πεθαίνει η μάνα του, πεθαίνει η γυναίκα του, πεθαίνει και το

 

παιδάκι. Και μένουν αυτός με την καλογριά. Αυτό έγινε το 1921. Στην Μαριούπολη έκανε 2 χρόνια. Θάβουν και τους τρεις σε ένα μέρος, κ. Γιάννη.  Και δεν είχε με τι να τους σκεπάσει. Με τις πέτρες. Περνάει ένα παπάς ουκρανός και του λέει: «Πάτερ σε παρακαλώ κάνε ένα Τρισάγιο για να θάψω αυτούς τους ανθρώπους. Το μωρό ήταν βρέφος και η γυναίκα του μικρή. «Μα…» λέει ο παπάς. Σηκώθηκε, έφυγε. Περνάει ένας ουκρανός και βλέπει τον μπαμπά μου να κλαίει. Λέει ο ουκρανός: «Γιατί κλαις, παλικάρι μου;»; Τον πιάνει τον παπά από τα γένια και του λέει: «Γύρνα πίσω και διάβασε τους ανθρώπους». Τους διάβασε, έφυγε. Ο ουκρανός συμπάθησε τον πατέρα μου και του λέει: «Παιδί μου, έλα να σε φιλοξενήσω». Και τον κράτησε 2-3 χρόνια, τον κάνει τον καλύτερο υποδηματοποιό.

ΕΛΛΑΔΑ: Το 1923 έρχονται στην Κων\πολη με καράβι. Παίρνουν το τρένο και φτάνουν στην Αθήνα-Πειραιά. Αγοράζει ένα οικόπεδο εδώ, στην Καλλιθέα, στο Σκοπευτήριο. Έκατσαν 2-3 μήνες. Η καλόγρια (θεία) λέει: «Θα φύγω εγώ , θα πάμε

 

στον Ανανία». Ανανίας λεγότανε ο πρόεδρος του χωριού. Αυτός ξεκίνησε από την πατρίδα, πήρε το κοπάδι του, τους Έλληνες και τρέχανε να βρουν τόπο να σταθούν. Ήθελαν βουνό. Ο μπαμπάς μου έμεινε σε συγγενείς στην Αθήνα. Αγοράζει οικόπεδο, γίνεται ένας καλός υποδηματοποιός. Δούλευε στον Λαμπρόπουλο. Ο Λαμπρόπουλος έβγαζε κάτι πασουμάκια. Όλο χρυσό. Τα αγοράζανε οι τραγουδίστριες.

ΑΥΛΗΑΝΝΗ: Η καλογριά επέμενε: «Θα φύγουμε από δω. Αν δεν έρθεις μαζί μου, θα σε καταραστώ». Φοβήθηκε ο καημένος, έφυγε. «Να πάμε να βρούμε τον Ανανία». Έφτασαν στην Κοζάνη, στο χωριό αυτό. Αλλά, όταν πήγαν εκεί, τα σπίτια είχαν παρθεί όλα. Με την ανταλλαγή που έγινε. Και βρήκαν μια καλύβα. Μέσα σε πέτρες γεννηθήκαμε, κ. Γιάννη.  

ΜΑΛΓΑΡΑ: «Εγώ θα φύγω», έλεγε στη μάνα μου. «Θα πάω αλλού». Και ήρθε εδώ στα Μάλγαρα και άνοιξε παντοπωλείο.

ΤΟΨΙ: Δεν ταίριασαν με τον συνέταιρο και πάει στο Τόψι (Γέφυρα). Και νοίκιασε καφενείο. Εμείς στο χωριό. Μετά ταλαιπωρούνταν ο άνθρωπος, γύρισε στο χωριό, άνοιξε ένα μαγαζάκι. Στην Αυληάννη. Και ο Θοδωρής (Δήμαρχος Θέρμης) από το ίδιο χωριό ήμασταν. Με το μαγαζάκι που άνοιξε ο πατέρας μου δε μπορούσε μέσα στις πέτρες που κυκλοφορούσαν με τα τσαρούχια.

 

ΘΕΡΜΗ:  Είπε «θα πάω στη Θέρμη». Ήρθε εδώ το 1936 επί Μεταξά. Άνοιξε ένα μαγαζάκι στη θέση που είναι σήμερα η Εθνική Τράπεζα. Ήταν ο παπά Γιώργης. που λειτούργησε στον άγιο Νικόλαο. Εκεί δούλευε ο κακομοίρης, ο πατέρας μου. Ένα τενεκέ καλαμπόκι με ένα ζευγάρι παπούτσια.

Εμείς ήμασταν στο χωριό. Στην Αυληάννη είχαμε δάσκαλο, τα πάντα μας

 

έμαθε. Έβγαλα το δημοτικό εγώ το 1940, Εμείς ήρθαμε Σάββατο του Αγίου Δημητρίου. Από την Αυληάννη. Αγοράσαμε το σπίτι αυτό που μένουμε, κοντά στον "Σταυρό" (Πόντου 8). 

    Την Δευτέρα κηρύσσεται ο πόλεμος του ΟΧΙ. Μια ημέρα καθίσαμε ελεύθεροι. Από κει και μετά, κ. Γιάννη, καταλαβαίνεις τι περάσαμε, τι τραβήξαμε. Στην αρχή κάνουμε αγορά του σπιτιού. Ο πατέρας μου είχε χάρτινα χρήματα. Τα χάσαμε όλα, κ. Γιάννη.

----------

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

 

1. Κων\πολη

2. Αργυρούπολη

3. Τραπεζούντα (Αυληάννα)

4. Ουκρανία (Μαριούπολη)

5. Κων\πολη

6. Αττική (Καλλιθέα)

7. Αυληάννη (Κοζάνη) 

8. Μάλγαρα

9. Τόψι (Γέφυρα)

10. Θέρμη (1936)

 

 

 Πηγή: "Ιστορία της ΑΥΛΗΑΝΝΑΣ"  Γιώργου Παπαδόπουλου. Εκδ. Οίκος Αδελφών Κυριακίδη.

Πηγή: Γιώργος Παπαδόπουλος, "ιστορία της ΑΥΛΗΑΝΝΑΣ". Εκδοτικός οίκος Αδελφών Κυριακίδη.

 

 

 

Έτσι ντύνονταν οι γυναίκες στο χωριό Αυλήαννα του Πόντου.