τέχνη: ο Μανόλης στη Γαλάτιστα

Η Χαλκιδική εξυμνεί τον Παπαγεωργίου

     

Ο Μανόλης Παπαγεωργίου (1917-1989) συνδέθηκε πολύ με την Χαλκιδική και ιδιαίτερα την Γαλάτιστα. Από την Γαλάτιστα κατάγεται και ο Μανόλης Παντζαρέλας, ο οποίος παίζει βιολί και ο Παπαγεωργίου τον έπαιρνε μαζί του στα πανηγύρια. Από τον Παντζαρέλα πήρα συνέντευξη στις 6 Φλεβάρη του 2014. Μιλάει για τον Μανόλη Παπαγεωργίου με τα πλέον επαινετικά λόγια:

Δούλεψα μαζί του όταν ήταν στη Θεσσαλονίκη. Μαζί μας ήταν και η Τσίτρα. Πηγαίναμε στα χωριά Χαλκιδικής. Ήμουνα γύρω στα 18-20 όταν γνώρισα τον Μανόλη. Μαζί του ήταν ο Γιάννης Κάκκαλος στο λαούτο. Στα χωριά της Χαλκιδικής ο Μανόλης είχε στην παρέα του τον Γιαλιά Αστέριο, έπαιζε ούτι. Έκανε πολλή δουλειά με έναν Μανόλη Τζελέπη από την Κρήνη, κλαρινίστα.      

-Τον αγαπούσε ο κόσμος;

-Α! Τρελαίνονταν με τον Παπαγεωργίου. Τον είχαν θεό εδώ πέρα. Κοίταξε να σου πω: Με μουσικούς είχα παίξει, με κλαρίνα τα καλύτερα μέσα στη Θεσσαλονίκη. Λοιπόν, σαν τον Μανόλη δεν είχε κλαρίνο.

-Αυτό πού οφείλεται;

-Να σου πω πού οφείλεται: ο Μανόλης είχε μια φύσα, φυσούσε κλαρίνο. Αν μάσεις όλους τους κλαριτζήδες, αυτή τη φύσα δεν είχε κανένας.

-Τι εννοείτε με τον όρο «φύσα»;

-Τον αέρα που έδωνε το κλαρίνο του. Αυτό που έβγαζε με τη φύσα ο Παπαγεωργίου κανένα κλαρίνο δε μπορούσε να τη βγάλει.

-Γιατί τάχα;

-Ήταν αυτό το καλό που είχε επάνω του. Αυτό που λέμε χάρισμα. Τα δάχτυλα είναι άλλο. Η φύσα είναι χάρισμα του καθενός. Άλλος φυσάει λίγο, άλλος φυσάει πολύ, άλλος φυσάει πολύ άγρια. Ενώ αυτός ήταν πολύ γλυκός. Στο Σταθμό που άκουγες, δεν ήταν ανάγκη να σου πούνε ποιος παίζει. Ο κόσμος ήξερε: «ο Παπαγεωργίου είναι».

Δηλαδή;

-Όταν ανέβαινε πάνω να παίξει κλαρίνο, ξεσήκωνε το ντουνιά όλον. Εδώ στη Χαλκιδική έχει μερακλήδες πολλούς. Ο Μανόλης ξεσήκωνε όλη τη Χαλκιδική. Δεν ξέρω αν στο χωριό σας «έπιασε».

-«Έπιασε» παντού.

-Στη Χαλκιδική τον τρέμαν άμα τον άκουγαν. «Σαν τον Παπαγεωργίου δεν υπάρχει άλλος».

-Μαζί σου πού πήγατε;

-Σε πολλά χωριά εδώ, κοντά με την Τσίπρα. Στον Άγιο Πρόδρομο, στη Βάβδο, στα Πετροκέρασα, στο Ζαγκλιβέρι. Όλα τα χωριά τα περπατήσαμε.

Όταν έγινε το 10ετές μνημόσυνο του Μανόλη στην ταβέρνα «Βασίλα» στη Σκοτίνα, ήταν δυο κλαρίνα. Το ένα ο Δαφνής από Θεσσαλονίκη (δούλευε μαζί με τον Μανόλη), ο άλλος ήταν από το Λιβάδι. Ήμουνα κι εγώ εκεί (1999). Πήγαμε και στο σπίτι του, είδαμε τη γυναίκα του.

-Δηλαδή, από τον Μανόλη διδαχθήκατε πολλά.

-Ε, ήταν κάτσε καλά.

----------

Σημειώσεις:

1. Ο Μανόλης στον Εμφύλιο υπηρέτησε στη Χαλκιδική (Χωροφυλακή) στα χωριά Βάβδο και Γαλάτιστα. Μαζί του και δυο συμπατριώτες του Σκοτινιώτες, Αντώνης Στύλος (θύμα στον Βάβδο) και Γιώργος Δάμπλιας.

2. Για τον Μανόλη Παπαγεωργίου μου είπε αρκετά ο Θρασύβουλος Παπανικολάου

(Γαλατσιανός την καταγωγή), άρχοντας μουσικοδιδάσκαλος του Οικουμενικού Θρόνου. Σε συζήτηση στις 27.9.2002 μου εκμυστηρεύεται ότι η Χαλκιδική λάτρευε τον Μανόλη. Από τα τραγούδια που έπαιζε, τα πιο πολλά ήταν συρτά, γι’ αυτό πήρε τον τίτλο «συρτατζής». Συντροφιά είχε τους: στο κλαρίνο τον Μανόλη Καζλάρη ή Τσανάκα, από τη Γαλάτιστα, στο βιολί τον Τρακαφούρη από το Ζαγκλιβέρι, στο τραγούδι τη Σμυρνιά Αθανασία Σπανού.

3. Περισσότερα για τον Μανόλη βλέπε στην ιστοσελίδα: kaliampos-ioannis-skotina.blogspot.gr (ανάρτηση 1.12.13).

---------- 

ΕΙΚΟΝΕΣ

                                     Μανόλης, Ευαγγελίτσα, Παύλου, Μητρούσης

                                          Καταρράκτες Έδεσσας, από αριστερά: 

                                             Παπαγεωργίου, Σαμαράς, Πέτκος

                                            Νίτσα Τσίτρα στο τραγούδι με το συγκρότημα 

                                                       του Μανόλη Παπαγεωργίου

                                                  Ζαγκλιβέρι 26.10.1967

                        Ο Θρασύβουλος Παπανικολάου από τη Γαλάτιστα διευθύνει 

                         το χορό ιεροψαλτών "Ιωάννης Δαμασκηνός" Θεσσαλονίκης

  

                      

 

Κατοχή: Πρότση 1944

                                                                 

                                        

 

Σε μια ρεματιά του Τρανού Λάκκου, στην τοποθεσία Πρότση (σύνορο Άνω Σκοτίνας και Παντελεήμονα) έγινε η σφαγή οχτώ ανθρώπων από Λεπτοκαρυά και Λιτόχωρο. Το κακό συνέβη τον Γενάρη του 1944. Το τοπωνύμιο έγινε περισσότερο γνωστό από το γεγονός των σφαγιασθέντων.  Ανάμεσα στα θύματα ήταν και ο παπά-Τριαντάφυλλος Δημούλης.

      Για το θλιβερό γεγονός μιλάνε οι ακόλουθες πηγές:

1. Κ. Βοβολίνης στο βιβλίο «η εκκλησία εις τον αγώνα της ελευθερίας 1453-1953»: «Ο  ιερεύς Τριαντάφυλλος Δημούλης ετών 70, υπήρξεν 

 έτερον θύμα των κομμουνιστών. Ούτος εξετελέσθη την 29 Ιανουαρίου 1944 εις την περιφέρειαν της κοινότητος Σκοτεινής (εννοεί Σκοτίνας) επί του Ολύμπου. Μοναδικήν εναντίον του κατηγορίαν απετέλουν τα εθνικιστικά του φρονήματα. Την αυτήν ημέραν και ώραν και παραπλεύρως του εκτελεσθέντος ιερέως, εξετελέσθη παρά των κομμουνιστών και ο υιός τούτου Νικόλαος».

2. Χρήστος Θ. Σακελλάρης (συνέντευξη 9.3.2015): Έκανα (οδήγησα) τα γίδια προς τα πάνω μέσ’ στο ρέμα. Ρεματιά-ρεματιά περπατούσα, πατάω σε μια πέτρα και σηκώνεται ένα πουκάμισο. Αλατζιά του ‘λιγαν 

το ύφασμα. Ήταν τα ρούχα του παπά, κρέμονταν έτσ’. Του μπαπά πρέπ’ να τουν είχαν κρεμασμένον ικεί. Προχωρώ παραπάνω, ήταν ένα βάθος σα μπιστιριά (σπηλιά)  και βλέπω ρούχα μέσα. Αυτούς τους ανθρώπους, (πριν τους εκτελέσουν), τους είχαν κλεισμένους στο σπίτι του Κουμουρτζή κι άλλους είχαν παραπέρα στο σπίτι του Γκάρα. Θρήνος και οδυρμός. Τους ξυλοκοπούσαν τους ανθρώπους. Ήμασταν γειτουνιά κι τ’ ακούγαμε όλα (μέναμε πιο πάνω από τον Χασαπλιό). Ο πατέρας μου δε μας άφηνε να βγούμε έξω. Αργότερα ο πατέρας μ’ ειδοποίησε στη Λεπτοκαρυά και τον Ιούνιο ήρθαν και μάζεψαν τα κόκαλα. Εγώ για πολλά χρόνια ονειρεύομαν, έβλεπα μπάρες, νερά, (αίματα…εφιάλτες).

3. Δημητρός Θ. Παπαγεωργίου (συνέντευξη καλοκαίρι 1993):

ΤΟΠΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ: Ικείν’ τη μέρα που πήραν οι Λιφτουκαρίτ’ του μπαπά Τριαντάφυλλου μι του πιδί τ’, ιγώ ήμαν σκουπός ζ ντ Βασίλ’ ντ Μπλέτσιου του σπίτ’. ΄Ημαν σύνδιζμους τς μέρας. Κι είχι ένα χιόν’! Μι 

δίν’ ένα σημείουμα οι αντάρτις κι μ’ έστειλαν στου Νιζιρό μι του Μήτσιου του Γκαλαμάρα. Τα μισάνυχτα μ’ έστειλαν στου Νιζιρό. ΄Ενα σημείουμα... κι τι να φέρου! Να φέρου παλάσκις που βάν’ σφαίρις. Κι βρουχή να βρέχ’. Σκουτίδ’, πίσσα. Να πας τα μισάνυχτα στου Νιζιρό. Κι να γυρί’ις πίσου ν’ ίδια βραδιά! Του  ταχιά ύστιρα μι δίν’ αυτό του σημείουμα: «Πάρι αυτό του σημείουμα κι θα πας στου σπίτ’ απού ’ταν αυτοί». Απ’ τς είχαν  για σκότουμα. Ικεί τουν είχαν του μπαπά Τριαντάφλου. Τουν βάριναν, τουν βάριναν! Ως χαμπλά πήγα ιγώ. Δεν σκέφκα τ’ σκάλα. Ήταν ένας αντάρτς κι τουν λέου: «Πάρι του σημείουμα αυτό».

   -Διαμαρτύρονταν οι κρατούμενοι;

   -Τι διαμαρτύρουνταν! Βουγγούσαν οι ανθρώπ’. Σ ένα χουριανό έδουσαν τα παπούτσια ‘π’ του μπαπά Τριαντάφλου  κι τς πάει στ’ Πρότσ’.

ΑΠΟΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΗ: Την ίδια μέρα που οι Λεπτοκαρίτες συνέλαβαν  τον παπά Τριαντάφυλλο με το γιο του, εγώ φύλαγα σκοπιά στο σπίτι του Βασίλη Πινακά (Βλέτση) στην Άνω Σκοτίνα (Γενάρης 1944). Ήμουνα σύνδεσμος της ημέρας. Και είχε χιονοθύελλα. Οι αντάρτες μου δίνουν ένα σημείωμα Για ποιο λόγο παρακαλώ; Να φέρω παλάσκες που μέσα βάζουν σφαίρες. Και να βρέχει ασταμάτητα. Σκότος πολύ σαν την πίσσα. Ξέρεις τι σημαίνει να πάς μεσάνυχτα στην Καλλιπεύκη (Νεζερό); Και να επιστρέψεις το ίδιο βράδυ. (Από την Καλλιπεύκη) την επόμενη μέρα μου δίνουν το σημείωμα που έλεγε: «πάρε αυτό το σημείωμα και θα πας στο σπίτι όπου μένανε οι αντάρτες (Σκοτίνα). Δηλαδή στο σπίτι που κρατούσαν τους ανθρώπους με σκοπό να τους εκτελέσουν. Εκεί κρατούσαν και τον παπά Τριαντάφυλλο, τον οποίον τον τυραννούσαν. Εγώ πλησίασα μέχρι την αυλή του σπιτιού. Δεν υπολόγισα τη σκάλα. Περίμενε εκεί ένας αντάρτης, στον οποίον απευθύνομαι: «πάρε αυτό το σημείωμα».

   -Από όσα άκουσες, οι κρατούμενοι διαμαρτύρονταν;

«Οι άνθρωποι βογκούσαν. Σε κάποιο χωριανό δώσανε τα παπούτσια του παπά και να τους οδηγήσει μέχρι την Πρότση.

4. Νίκος Κακαλόπουλος σε σχετική μας κουβέντα (Αύγουστος 2006) υποστηρίζει ότι εκεί εκτελέστηκαν και οι Μπακάλης Νίκος και Καρακίτσιος Ανδρέας.

----------

Σημείωση: Η πηγή  στην Πρότση ήταν κατάλληλη για στάλο. Θυμάμαι το 1943 (οχτώ χρονών παιδιά) βοσκούσαμε τα μανάρια (χαϊδεμένα γίδια) και το ρίχναμε στο παιχνίδι πάλης. Αντίπαλα στρατόπεδα: τσοπανόπουλα από  Παντελεήμονα από τη μια μεριά και Σκοτίνα από την άλλη.  Εγώ είχα παρέα τον Δημήτρη Πινακά του Βασιλείου. Από τη μέρα που έγινε το μακάβριο φονικό, πάψαμε να πλησιάζουμε το τοπίο. Λέγανε ότι στη ρεματιά βογκούσε το αίμα των νεκρών. 

---------- 
Διευκρίνιση: Κατά τον Δημήτρη Κωστόπουλο (βλέπε σχόλιο στην κοινοποίηση του παρόντος) το όνομα του παπά ήταν «Σακελλαρίου Τριαντάφυλλος». Ενδεχομένως το καινούριο επώνυμο να το πήρε μετά την «εις πρεσβύτερον χειρονονίαν». Σακελλάριος είναι εκκλησιαστικό αξίωμα (σήμερα τιμητικός τίτλος). Το ίδιο συμβαίνει και με το οφφίκιο του οικονόμου. Στη Σκοτίνα οι παπάδες παπά Χρίστος Σακελλάρης και παπά Λεωνίδας Οικονόμου λεγότανε (πριν τη χειροτονία) Κανάκης και Πινακάς, αντίστοιχα.
 

ΕΙΚΟΝΕΣ

 

                Ενημερωτικός χάρτης περιοχής Άνω Σκοτίνας

                      
                              Απόσπασμα (φωτοαντίγραφο) κειμένου 
                                   θύματος παπά Τριαντάφυλλου

 

Ο τίτλος του βιβλίου του Κ. Βοβολίνη

Σχέδιο που δείχνει την τοποθεσία Πρότη, 

σύνορο Σκοτίνας και Παντελεήμονα

Κορυφογραμμές της Σκοτίνας. Πίσω από την τελευταία

κορυφή βρίσκεται η δροσερή πηγή "Πρότση" 

(εκεί που ακουμπάει το σύννεφο)