έθιμα: Πρωτοχρονιά στη Σκοτίνα

Ο αείμνηστος δάσκαλος Νικόλαος Δάμπλιας του Θεοχάρη (1944-2010) υπηρέτησε στα 

χρόνια 1965-66 στην Άνω Σκοτίνα και 1973-78 στην Κάτω Σκοτίνα. Εργάστηκε με ζήλο και κέφι, όπως αρμόζει σε σωστό εκπαιδευτικό. Παρουσίασε αξιόλογο έργο  στο σχολείο του χωριού. Το έργο αποτελεί χρήσιμο υλικό για όσους ασχολούνται με την ιστορία και λαογραφία του τόπου.  Μας εντυπωσιάζει ιδιαίτερα η σχολική εφημερίδα "Μαθητική Φωνή".

Από την εφημερίδα επιλέγω (σε φωτοτυπία) δυο εργασίες μαθητών του έτους 1977: α) του Θεοχάρη Δάμπλια του Νικολάου και β) της Μάρθας Σκρέτα του Ιωάννου. 

Σημείωση: η παραπάνω φωτογραφία είναι του Νικολάου Δάμπλια (Πάσχα 1972).

ΟΙ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ

α. ΘΕΟΧΑΡΗΣ

          Ο μαθητής Θεοχάρης Δάμπλιας αναφέρεται στο έθιμο της Πρωτοχρονιάς στη Σκοτίνα με τίτλο, «τα πλιά» της Πρωτοχρονιάς. Συνηθίζεται ανήμερα της

πρωτοχρονιάς ο πρώτος επισκέπτης να πλησιάζει το τζάκι, να ανακατεύει τη χόβολη λέγοντας ευχές για το καλό της χρονιάς. Το πρόσωπο που υποχρεώνεται να “βγάλ’ πλιά”, πιστεύεται, πως τη χρονιά που έρχεται θα του  ‘ρθουν όλα τα καλά. Έτσι, εξηγείται η περίπτωση κάποιου πού ‘κείνη τη χρονιά “οι γίδις γέντζαν  διπλά κατσίκια κι έβγαζαν γάλα μι ν’ ουκά” -με την οκά- (οι γίδες γέννησαν από δυο κατσίκια και βγάζανε υπεραρκετό γάλα) (φωτογραφία 2017).  

 

 

 

β. ΜΑΡΘΑ

          Η Μάρθα περιγράφει το έθιμο της Βασιλόπιτας στη Σκοτίνα. Τονίζει συμβολισμούς που εμπλουτίζουν το έθιμο.  Τέτοια σύμβολα είναι το φλουρί (επιδίωξη της τύχης), το φύλλο κουμαριάς (σύμβολο γιδιών) και άλλα. Η κουμαριά έχει  σημασία, γιατί το δάσος της Σκοτίνας είναι γεμάτο από κουμαριές και ο κόσμος (περισσότερο παλιότερα) μάζευαν κούμαρα, τα «έβραζαν»  και έβγαζαν ωραιότατο κουμαρίσιο τσίπουρο. 

 

 

                           
                 

                  Η εφημερίδα των μαθητών του 
              δημοτικού σχολείου Σκοτίνας (1977)

 

Τοπωνύμια: Κατή (β’ μέρος)

Τα στοιχεία που ακολουθούν για την Κατή (β’ μέρος) 
εκφράζουν επιστημονικές απόψεις του γνωστού στην
Πιερία Δημήτρη Ρουκά . 

Δημήτρης Ρουκάς

     Τον γνώρισα στην 5^η Καστανογιορτή Σκοτίνας (14.10.17). Μου εκμυστηρεύτηκε τη δουλειά που έκανε για την Κατή (λίμνη, βρύση, δάσος, περιβάλλον). Το έργο του περάστηκε στο διαδίκτυο. Το διάβασα επιμελώς και είδα ότι πρόκειται για μια αξιόλογη προσπάθεια. Ως τεχνικός Γεωπόνος και επιστημονικός συνεργάτης Π.Ε. Πιερίας έδειξε ότι κατέχεται από μεράκι πολύ και το τάλαντο που του δόθηκε δεν το έκρυψε, αλλά το αξιοποίησε «φιλοπόνως». Χάρηκα ιδιαίτερα που ο κόπος του αφορά τοπωνύμιο της γειτονιάς μου, την περιοχή του Κάτω Ολύμπου. Μεταξύ μας είχαμε εποικοδομητική κουβέντα και εγώ ευγνωμόνως σπεύδω να τον τιμήσω καταχωρώντας στην παρούσα ιστοσελίδα φωτογραφικό υλικό και χρήσιμα στοιχεία της εργασίας του.

Α. Ιστορία

Η περιοχή για τριάντα ένα χρόνια (1881-1912) ήταν μέρος των συνόρων μεταξύ του ελεύθερου Ελληνικού Βασιλείου με την Οθωμανική Τουρκία.

 

Τα Ελληνοτουρκικά σύνορα του 1881, όπως διαμορφώθηκαν με βάση την συνθήκη του Βερολίνου το 1878.

Τα ερείπια του συνοριακού τελωνειακού σταθμού… τεκμηριώνουν την χωροχρονική εξέλιξη των γεωγραφικών οντοτήτων ενάντια στην ιστορική λήθη.

Β. Ο κρυμμένος θησαυρός στη Βρύση του Κατή

…εδώ και χρόνια, κυκλοφορούν ιστορίες για κρυμμένους θησαυρούς.. Είναι πολλοί αυτοί που ψάχνουν για Εγγλέζικες χρυσές λίρες, για Τούρκικα πεντόλιρα και φλουριά στην δασική θέση Κατή (δάσος Παντελεήμονα-Σκοτίνας). 

Ο κρυμμένος Θησαυρός ! ! ! Με μια βόλτα στη λίμνη του Κατή θα ανακαλύψουμε την ωφέλεια στην υγεία και την ψυχολογία μας. Και όπως ανάφερε ο μεγάλος σύγχρονος εξερευνητής Ζακ-Ιβ Κουστό «Οι άνθρωποι προστατεύουν μόνο ότι αγαπούν, αλλά μπορούν να αγαπήσουν μόνο ότι γνωρίζουν».

Γ. ΕΙΚΟΝΕΣ

 

Η καλή σήμανση οδηγεί τους επισκέπτες του Ολύμπου στην δασική θέση «Κατή». Ο Επισκέπτης της Πιερίας – αφού περάσει από τους παλιούς οικισμούς του Παλαιού Παντελεήμονα, των Παλαιών Πόρων και της Παλιάς Σκοτίνας – μετά από μια διαδρομή 30 λεπτών με το αυτοκίνητο, φτάνει στη δασική θέση «Κατή».

 

Στο ξέφωτο της δασικής θέσης «Κατή" υπάρχει η όμορφη ορεινή τεχνική λίμνη του Κατή. Η λίμνη δημιουργήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 90 (1997). 

 

Η Βρύση του Κατή υψόμετρο 1368 μ. Η βρύση εξυπηρετεί κυρίως ανάγκες υλοτόμων, αλλά ενίοτε και των διερχομένων ή επισκεπτών της.

 

Η Λίμνη του Κατή ορισμένες χρονιές παραμένει παγωμένη

 

Η κατασκευή του φράγματος από απλό σκυρόδεμα δημιούργησε την τεχνική Λίμνη του Κατή. (Στη φωτογραφία ο Στέργιος Γκριμούρας).

 

Η λίμνη γέμισε νερό. (Στη φωτογραφία ο Δημήτρης Ρουκάς).

Τοπωνύμια: η Κατή (α' μέρος)

Η Κατή είναι οροπέδιο νδ της Άνω Σκοτίνας, το «διεθνές» λεγόμενο, όπου συναντιούνται τα σύνορα των χωριών Σκοτίνας, Καλλιπεύκης, Κρανιάς, Παντελεήμονα, Πούρλιας, Αιγάνης. Η τοποθεσία πήρε το όνομα από τον Τούρκο κατή-δικαστή (καδής ή κατής). Δίκαζε τις υποθέσεις των κατοίκων των πλαϊνών χωριών. Λένε, πως ο Κατής πέθανε στη βρύση της περιοχής, η οποία πήρε το όνομα «Κατή». «Έσκυψι να πχει νιρό κι πέθανι».

Θυμάμαι την Κατή από τα παιδικά μου χρόνια. Φύλαγα τα γίδια στα μέρη Κουμάσια, Μαγκούρια, Γιαβάνο, Κατή, Στρογκλή, Χούχλο κλπ. Στα σημερινά χρόνια πληροφορίες έχω από τους συμπατριώτες μου Σκοτινιώτες. Για την συστηματική ενασχόληση με την Κατή με βοηθούν οι  ακόλουθες πηγές:

1. Βασίλης Τζιώλης

Τον γνώρισα ως ψάλτη και λαογράφο στον Πλαταμώνα. Για την Κατή ο αείμνηστος (ϯ 2016) Βασίλης σημειώνει: «Η τοποθεσία βρίσκεται σ' ένα πλατώ, σ' ένα μικρό οροπέδιο στο ψηλότερο μέρος του Κάτω Ολύμπου. Το οροπέδιο και οι γύρω πλαγιές δεν έχουν δένδρα παρά μόνο χόρτο και φτέρη. Περικλείεται όμως από τις ψηλότερες κορυφές του κάτω Ολύμπου και είναι κατάφυτες από οξιές, πεύκα και έλατα, ενώ μια πηγή χαρίζει το κρύο και πεντακάθαρο νερό της. Εκεί κοντά στου Κατή βρισκόταν άλλοτε η Παλιόχωρα*. Σ' αυτή τη γραφική τοποθεσία οδηγούν δρόμοι, απ' όλα τα γύρω χωριά, Παντελεήμονα, Σκοτίνα, Καρυά, Καλλιπεύκη, Κρανιά, Αιγάνη, Πούρλια και ως εδώ έφταναν τα σύνορα αυτών των χωριών. Επίσης στο πέρασμα αυτό συναντιούνται η Μακεδονία με τη Θεσσαλία. Εκεί στου Κατή γινόταν η μεγάλη ζωοπανήγυρη και εμποροπανήγυρη δυο και τρεις φορές κατά το καλοκαίρι. Το πανηγύρι στου Κατή δεν είχε μόνο εμπορικό χαρακτήρα, ούτε ήταν μια απλή προσωρινή διασκέδαση. Δημιουργούσε στενούς δεσμούς ανάμεσα στα χωριά,**  γίνονταν συνοικέσια, γέμιζε τη ζωή των κατοίκων του κάτω Ολύμπου. Εκεί ζωντάνευε ο πόθος και η ελπίδα για τη λευτεριά στα χρόνια της σκλαβιάς».

----------

* «χωριό κοντά στον Κατή. Ήταν μεγάλο χωριό, αλλ’ αναγκάστηκαν οι κάτοικοι να το εγκαταλείψουν από κάποια επιδημία. Λίγοι απ' αυτούς πήγαν στον Παντελεήμονα. Οι άλλοι κατέβηκαν δυο χιλιόμετρα πάνω από τους σημερινούς Πόρους κι έκτισαν καινούριο χωριό, το Παλιοχώρι. Κι αυτό όμως ερημώθηκε αργότερα» (Βασίλης Τζιώλης («άγιος Παντελεήμων και Πλαταμών Ολύμπου, 1983»).

** Η επικοινωνία των διπλανών χωριών στην Κατή μου φέρνει στο νου όχι μόνο την Κατή, αλλά και την τοποθεσία Πρότση (χαμηλότερα της Κατής). Θυμάμαι το 1946 τσοπανόπουλα των δυο χωριών Παντελεήμονα και Σκοτίνας κάναμε παρέα την ώρα του στάλου (τα γίδια σταλνούσαν στη δροσερή πηγή Πρότση). Εμείς παίζαμε και κατόπιν το ρίχναμε στην πάλη.  

2. Αναμνήσεις από τον Εμφύλιο

Α. Θανάσης Καλιαμπός του Διονύση. Έζησε από κοντά την Κατή στα χρόνια μετά τον Εμφύλιο. Βοσκούσε τα πόβατα όπως και άλλοι βοσκοί από τα γύρω χωριά. Σε σχετική κουβέντα (καλοκαίρι 2001) τονίζει: «Ζ’ γΚατή το 1956 είχα βρει 5 κόκκαλα μεγάλα, τα οποία, όπως με ομολόγησε εμένα ο Γαλάνης (από άγιο Παντελεήμονα), ήταν του Εμφυλίου. Μια ομάδα έφυγε απ’ τη Λεφτοκαρυά για τις τελευταίες εκκαθαρίσεις. Το ’49 πρέπ’ να ήταν αυτή η υπόθεση. Μερικά, από τα κεφάλια ήταν χτυπημένα με ξιφολόγχες». Σημείωση: στην εμπόλεμη κατάσταση ο λογχισμός ήταν σύνηθες φαινόμενο. Ο Δ. Καραμήτσος στο βιβλίο «ιστορία της νεότερης Ελλάδας, τ. α’ (1897-1941) υπογραμμίζει: «…τα δυστυχή θύματα δεν είχον σφαγεί αμέσως, αλλά εθανατούντο δια λογχισμών» (σελ 104) «…του έβγαλαν με ξιφολόγχη τα μάτια» (σελ. 195).

     
                                                    

Β. Λευκοθέα Καρκαφίρη (1932-2013), σύζυγος του Νικολάου Κοκράνη. Σε σχετική συνέντευξη (27.7.1982) μου είπε ότι στην Κατή ανέβαιναν γυναίκες από την Άνω

Σκοτίνα και μάζευαν χόρτα. «Ιτότι στ' ανταρτικό πηγινάμι ζ γΚατή (στην Κατή) κι μάζιβάμι σαλέπ' (σαν κουκουσίτσις). Σαλέπ' είνι ένα λουλούδ' ωραίου, μοβ. Πήγινάμι, μάζιβάμι ι Γιώρς τ' παπά, ι Γιώρς τς Μαρίας τς Τράντινας τς Καραλούς, ι Δημητράκς τ' παπά. Θυμάμι μια μέρα, ήταν Ιούνιος. Μόλις παρουσιάζουμέστι ικεί, βρίσκουμι ένα πιδί Ζιργιουτούλ' (από Καλλιπεύκη-Νεζερό) κι μας λέει: «Πού ήρθιτι, μωρέ! Ρε, τχιά Λιόλινα (μάνα μου), πού ήρθιτι»; «Να φύγουμι, λέ' ι Νικόλας ι αδιρφόζ μ’. Πάμι να φύγουμι. Θα μας πάρν' οι αντάρτις» (θα μας συλλάβουν).

Κάνουμι του γκατήφουρου ιμείς. Να δυο αντάρτις. Ένας απ’ του Παντιλέμηνου κι ι άλλους απ' τη Ραψιάν'. «Τχιά Λιόλινα, λέει, δεν έμαθέτι ότι πήραμι τους καλύτιρους; Απ' Γκαρυά τους βγάλαμι τα άντιρα όξου. Απ' του Νιζιρό τους καλύτιρους. Ισείς έρχισέστι, ιδώ ζ Γκατή (στην Κατή) κι μαζέβιτι σαλέπ! Φύγιτι». 

Γ. Ιωάννης Νικολός. Βοσκός στον Εμφύλιο, ύστερα χωροφύλακας. Στην Χωροφυλακή έγραφε σημειώσεις. Για την Περιοχή «Κατή» ο Γιάννης σημειώνει:

  «1946 καλοκαίρι. Στην Κατή πολύ ωραία πρασινάδα κι αέρας καθαρός. Έβοσκα τα γίδια επάνω στ’ ανήλιο, στο ρέμα απ’ τα Μαγγούρια μέχρι Στρογγλή και Κατή. Οι αντάρτες κάνανε την πρώτη εμφάνιση πάνω από το Χούχλο που δουλεύανε οι Καταφυγιώτες λατόμοι. Παρουσιάστηκαν 5-6 αντάρτες και τους πήραν όλο το ψωμί και ό,τι άλλα τρόφιμα είχαν. Είχε πολλές οστριές και ίταμους και τρώγανε τα γίδια. Άκουσα μια φωνή χωρίς να παρουσιαστεί μπροστά μου το άτομο αυτό: «Γιάννη, Γιάννη, να μην ξανάλθεις εδώ επάνω. Θα σε σφάξουμε εσένα και τα γίδια μαζί». 
 

Εμένα, χαρακτηριστικά, με πίεζε (από αγάπη) λέγοντας: «Γιάννη, άσε τα γίδια και πάνε να μάθεις γράμματα».

Η λίμνη Κατή. Στη φωτογραφία ο Δημήτρης Ρουκάς, Ασχολήθηκε επιμελώς με   την περιοχή του Κατή (θα γίνει εκτενής λόγος στην επόμενη ανάρτηση (δεύτερο μέρος).

έθιμα: 5η Καστανογιορτή στη Σκοτίνα

          Πρώτο χαρακτηριστικό της φετινής γιορτής κάστανου στη Σκοτίνα είναι ο εθελοντισμός. Αυτό τονίστηκε και από τον πρόεδρο του συλλόγου εθελοντών νέων Σκοτίνας Κώστα Γανωτή: «η γιορτή κάστανου μπορεί

να λέγεται και σαν γιορτή εθελοντισμού, καθώς όλα γίνονται εθελοντικά». Δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η αφιέρωση της γιορτής στον αείμνηστο Μανόλη Παπαγεωργίου. Ακούστηκαν σκοποί και τραγούδια του πασίγνωστου δημοφιλούς Μανόλη. Έτσι, ντόπιοι και ξένοι απόλαυσαν την τεχνική και το  καλλιτεχνικό ταλέντο του παλιού Σκοτινιώτη κλαρινίστα.

         Ο δήμαρχος κ. Κωνσταντίνος Δημόπουλος αναφέρθηκε στο πρόβλημα του δρόμου ακατνής-απαλνής Σκοτίνας: Ιδιαίτερα τόνισε: «είναι η τρίτη καστανογιορτή την οποία επισκέπτομαι ως δήμαρχος. Τι δυο προηγούμενες δεν μίλησα γιατί δεν είχα τίποτα να πω. Φέτος έχουμε τι να πούμε. Μελετούσα το δρόμο και τη μελέτη που είναι έτοιμη για την εγγραφή στον προϋπολογισμό της περιφέρειας. Για το έτος 2018 με 300 χιλιάδες ευρώ η μελέτη είναι πραγματικότητα. Έχει περάσει από το
περιφερειακό συμβούλιο, οπότε φέτος, με ψηλά το κεφάλι, μπορώ να πω ότι έχουμε δουλέψει πολύ για τη Σκοτίνα. Όλη η υπηρεσία του δήμου Δίου-Ολύμπου έπεσε πάνω σ’ αυτή τη μελέτη, γιατί η μελέτη είναι της υπηρεσίας μας και πρέπει να πω ένα μεγάλο ευχαριστώ στο τοπικό συμβούλιο, στον πρόεδρό του κ. Αθανάσιο Στύλο και στα μέλη κ. Κοτσιβό Παναγιώτη και Γ. Μητσιάνη. Και σε όλους εσάς μια μεγάλη συγγνώμη εκ μέρους όλων των προηγούμενων δημοτικών αρχόντων για τη μεγάλη αδικία που έγινε με το να μην ολοκληρωθεί ο δρόμος για την απαλνή.

          Θα δείτε και άλλα έργα, όπως το κομμάτι το αρδευτικό, το πεζοδρόμιο για την παραλία, το φωτισμό με έντεκα φωτιστικά σώματα. Θα υπάρξει μια διαφορετική μέρα στη Σκοτίνα».

                                      ΕΙΚΟΝΕΣ

α. επίσημοι

     Ο πρόεδρος της Σκοτίνας Θανάσης Στύλος (Φουντούκας) απευθύνεται προς το πλήθος.         Ενημερώνει τον κόσμο για τα προβλήματα του χωριού.

 

β. εθελοντές

Επικεφαλής της ομάδας εθελοντών είναι οι: Δάμπλιας Διονύσιος, Μητσιάνης Δημήτριος, Γερομιχαλός Βασίλης, Φατέκας Λεωνίδας, Τσιαπάρης Νικόλαος, Κοκράνης Χρήστος, Κοκράνης Κώστας και Χριστινόπουλος Θωμάς.
             

                                     Φλόμος πολύς πάνω από τις παπαδούλες.                       
                             Στη μέση ο Θωμάς Καλιαμπός του Αθανασίου

                   Όλοι στον "αγώνα", Πρώτο πλάνο Θανάσης Κουμουρτζής

γ. χοροί

                     Πρόεδρος Βαγγέλης Καλαμάρας

Οι πρόεδροι των δυο συλλόγων Σκοτίνας Βαγγέλης Καλαμάρας (αριστερά) και Κώστας Γανωτής βραβεύουν "το μεγάλο αστέρι" στο κλαρίνο Δημήτρη Σακκά.

                       Ο Θανάσης Αναγνώστου, η ψυχή των χορών Σκοτίνας, 
                                           βραβεύει τον χορευτή τσολιά.

Στη μέση διακρίνεται ο Μίχος Πύρρος, 

υπεύθυνος του χορευτικού Λεπτοκαρυάς

Ταμανάκης, πρόεδρος του συλλόγου 

"Πνευματική Κίνηση" Λεπτοκαρυάς

Δημήτρης Τσιμήτρης, περιφερειακός σύμβουλος, 

απευθύνει σχετικό χαιρετισμό

δ. μικροπωλητές
                                     

 

ε. κοινό                                                                         

Από αριστερά: Ηλίας Πινακάς, Γιάννης Γερομιχαλός, 

 Νίκος Τσιαπάρης 

   

Βασίλης Καλαμάρας-Καϊάκας, Χαρακτηρίζεται ως "ο ψηλός" του χωριού

                        

              Γονείς και παιδιά

                                          

το ζεύγος Γιάννη και Δήμητρας Καλιαμπού