Βιοπορισμός: η Γαλάγρια

Παλιότερα η Σκοτίνα, όπως και άλλες περιοχές, δεν είχε τα σημερινά μέσα για την επεξεργασία της ελιάς. Χρησιμοποιούσαν πρωτόγονα μέσα. Θυμάμαι στην Άνω Σκοτίνα οι Καλιαμπαίοι (πριν του ‘45» είχανε στην άκρη της αυλής μια στρογγυλή πέτρα. Βάζαμε κάτω τις ελιές και με τα χέρια κουνούσαμε την πέτρα κι έβγαινε το τρίμα-χαμούρι της ελιάς. Το τρίμα με τσουβάλια το πηγαίναμε στη βρύση Μουζά για τα περαιτέρω. Αργότερα στην Κάτω Σκοτίνα ο κόσμος χρησιμοποιούσε τη Γαλάγρια (πιεστήριο ελιών, ελαιοτριβείο) που βρισκότανε στο "Κοτσέκι" (κεντρική πλατεία), ιδιοκτησία του Κουκουλιάρα. Για τη Γαλάγρια πληροφορίες μου δώσανε οι:

α. Διονύσης Στύλος-Τσιακμάκης (συνέντευξη 1980)

ΤΟΠΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ:  «Η γαλάγρια είνι χειρουποίητ'. Ι παππούς ι Κουκουλιάρας ερχούντα  απ' ν' Αμιρική,  πήρι γαλάγρια μι του Γιάν' του Γκουκουλιάρα. Η γαλάγρια σπάει τς ιλιές κι τζ βγάζ' (βγάζει το λάδι).  Έκαμαν ένα αλών'. Κι του αλών' έχ' χείλια απ' τς πάντις μι 

τσιμέντου. Στ’ μέσ' απ' τ' αλών' έχουν μια κουλώνα. Κι δέν' του ζώου απ' του λιμό κι ρίχν' 200 ουκάδις ιλιές μέσα στ' αλών'. Γυρίζ' του ζώου μπέτρα κι σπάει τς ιλιές. Του ζώου απ' όξου κι οι 'λιές απού μέσα. Οι πέτρις γυρνούν κι γυρνούν κι ένας μι του φκιάρ' απού πίσου ανακατεύ' τς ιλιές. Γένουντι χαμούρ' κι τζ βάν' μέσ' στα τσιουβάλια. Μιτά βάν' ένα γκουβά (νερό) σι κάθι τσιουβάλ'. Βάν' 15 τσιουβάλια του ένα πάν στ' αλλου. Κι έχ' απού πάν' γρύλου που κατιβαίν' κι πατάει τα τσιουβάλια πάν' τ' άλλου,  πάν' τ' άλλου,  πάν' τ' άλλου κι ρίχν' ζιστό νιρό μέσα κι ι γρύλους ικείνους τα πατάει, τα σφίγγ', τα σφίγγ' κι τα φκιάν' ένα σώμα μέχρι κάτ'. Κι φέγ' του λάδ' σ' τς πάντις ούλου. Του νιρό πααίν' στ' άλλου του τιπόζιτου. Του ένα τιπόζιτου καθαρίζ', βγάζ 'καθαρό λάδ'".

ΚΟΙΝΗ: Είναι ελαιοτριβείο χειροποίητο. Ο παππούς ο Κουκουλιάρας, επιστρέφοντας από την Αμερική αποφάσισε να αγοράσει μαζί με το Γιάννη Κουκουλιάρα γαλάγρια. Πρόκειται για μηχάνημα που σπάει τις ελιές και βγαίνει το λάδι. Είναι ένας μικρός χώρος με ένα στύλο στη μέση. Σαν ένα μικρό αλώνι. Το αλώνι αυτό περιβάλλεται από χείλη με τσιμέντο. Στο κέντρο του χώρου αυτού υπάρχει μια κολώνα. Στην κολώνα αυτή δένουν το ζώο με ένα σκοινί. Το σκοινί συνδέεται με το λαιμό του ζώου. Μέσα στο αλώνι ρίχνουν 200 οκάδες ελιές. Το ζώο στρέφεται γύρω από την κολώνα και σύρει την πέτρα να πιέζει το σωρό με τις ελιές. Οι ελιές σπάζουν, σπάζουν, τρίβονται, καθώς πιέζονται από την πέτρα. Το ζώο στρέφεται εξωτερικά και οι ελιές βρίσκονται στον εσωτερικό χώρο. Οι πέτρες στρέφονται και κάποιος από πίσω κρατώντας το φτυάρι ανακατεύει τις ελιές. Γίνεται το χαμούρι από ελιές. Το χαμούρι το ρίχνουν μέσα στα τσουβάλια. Σε κάθε τσουβάλι υπάρχει αντίστοιχος κουβάς. Τοποθετούν 15 σάκους, τον ένα πάνω στον άλλο. Πάνω από αυτούς τους σάκους υπάρχει γρύλος, ο οποίος κατεβαίνει σιγά-σιγά και πιέζει τα τσουβάλια, τα οποία είναι το ένα πάνω στο άλλο, σε κανονική σειρά. Ρίχνουν στη συνέχεια ζεστό νερό. Το νερό βοηθάει το γρύλο να σφίγγει τα τσουβάλια έτσι, ώστε να φαίνεται ένα σώμα από πάνω μέχρι κάτω. Με την πίεση αυτή το λάδι φεύγει προς τα τοιχώματα, στις άκρες. Διοχετεύεται προς άλλο τεπόζιτο. Το ένα τεπόζιτο καθαρίζει, βγάζει καθαρό λάδι.. 

β. Αθανάσιος Α. Γερομιχαλός (συνέντευξη 2002)

  

          Κι ιρχόταν απ’ τα Κιτσιλέρια, που κάτ’ αυτού για να βγάλν τς ιλιές σ’ τς Σκοτίνα (τις ελιές τις φέρνανε από τα Κιτσιλέρια, από εκείνα τα χωριά, εκεί πέρα για να βγάλουν τις ελιές στη Σκοτίνα).

          -Τι είναι τα Κιτσιλέρια;

          -Είνι πίσου μιριά ‘π’του Δεριλί. Ήταν ιλιές οι οποίις τς είχαν μέσα σι κάδις αυτοί. Σι κάδις μιγάλις. Τς είχαν οι παραγουγοί, αρά! Αυτοί πάηναν κι τς φόρτουναν μι τα μουλάρια κι τς έφιρναν, σι λέ’ «ας τζ βγάλουμι λάδ’ τώρα», πού ιλιουτριβείου (γαλάγρια) δεν υπήρχι ικεί. Προς τα ‘κεί φουβούνταν. Είχι ιδώ στ’ Σκουτίνα ι Κουκουλιάρας.      (Είναι ένα χωριό πίσω από το Δεριλί. Είχαν πολλές ελιές, τις οποίες διατηρούσαν μέσα στους κάδους. Σε μεγάλους κάδους. Ωρέ τις κρατούσαν οι παραγωγοί. Αυτοί ενδιαφέρονταν για αυτά. Πήγαιναν, τις  φόρτωναν στα μουλάρια και τις έφερναν εδώ. Σου λέει: «Να η ευκαιρία να βγάλουμε τώρα λάδι». Στα δικά τους τα μέρη δεν υπήρχε γαλάγρια (ελαιοτριβείο). Εξάλλου φοβόντουσαν να πάνε τις ελιές προς τα εκεί. Ευτυχώς που στη Σκοτίνα ο Κουκουλιάρας διέθετε γαλάγρια).

          Ζεύουνταν ικεί οι ανθρώπ’ κι έκαναν γύρου-γύρου τ’ μανέλα ικείν’ κι έβγαζαν του λάδ’. Ικείνα τα πρόχειρα, να πούμι. (Ζεύονταν άτομα, πιάνανε τη μαναβέλα, και κάνανε γύρους στη γαλάγρια, πιέζονταν οι ελιές και έβγαινε το λάδι. Αυτά τα πρόχειρα μέσα είχαμε τότε).

          -Τι είναι η μανέλα;

          -Μανέλα είνι του μιγάλου του ξύλου, το οποίο του βάζαν σι μία θήκ’ μέσα, σιδηρένια κι δυο νουματοί γύριζαν γύρου-γύρου, γύρου μι δύναμη να μπορέσ’ να βιδώσ’ του σίδηρου αυτό, να κατιβεί κάτ’, να πιέσ’ τα τσιουβάλια για να βγει του λάδ’. (      Μανέλα είναι το μεγάλο ξύλο, που το βάζανε μέσα σε μια θήκη σιδερένια. Την κρατούσαν δύο άτομα και γύριζαν γύρω-γύρω με τόση δύναμη, ώστε να μπορούσε να βιδώνεται το σίδερο αυτό. να κατεβαίνει προς τα κάτω, να πιέζει τα τσουβάλια και να βγαίνει το λάδι).

          Το τσουβάλι ποιος το πίεζε;

          -Του πίεζι ο μηχανισμός. Ήταν ένα τιτράγουνο ξύλο τέτοιο, το οποίο είχι ρόδα. Κι αυτό σιγά, σιγά, σιγά, ...κι του ζλούσι. Εντωμεταξύ του σπάσιμου τς ιλιές τς έκανι ένα ζώου. Του ‘χαν τα μάτια διμένα κι πιρπατούσι. Του ‘φιρνι ζάλ’, λες κι θάπιφτι καταή. Ή πρέπ’ να είσι τυφλός σι’ αυτήν τη δλειά, ή αν είντου μι τα μάτια πέφτ’ καταή. Να μη βλέπ’. Αν σι δέσου τα μάτια τώρα, δε γξέρς ούτι που ‘νι η πόρτα ούτι τίπουτα. Θα πάρου γκλάρα μιτά κι ..-(Ο μηχανισμός. Ήταν ένα τετράγωνο ξύλο, τέτοιο, το οποίο είχε ρόδα. Και αυτό σιγά. σιγά, σιγά, πίεζε το τσουβάλι. Εντωμεταξύ για να σπάσουν οι ελιές, χρησιμοποιούσαν ένα ζώο. Του δένανε τα μάτια και αυτό περπατούσε. Ζαλίζονταν τόσο, που παρά λίγο να έπεφτε καταγής. Σε τέτοια δουλειά ή πρέπει να είσαι τυφλός, ή αν το ζώο έχει τα μάτια ανοιχτά, πέφτει καταγής. Πρέπει να είναι καλυμμένα τα μάτια, να μη βλέπει. Εσένα, τώρα, αν σου καλύψω τα μάτια με ένα πανί, δε γνωρίζεις ούτε πού βρίσκεται η πόρτα, ούτε τίποτα. Παίρνω, μετά, την κλάρα, χτυπάω το ζώο και συνεχίζεται η εργασία).

γ. Γεώργιος Ε. Γερομιχαλός (συνέντευξη 22.9.2012)

-Ξάδερφε, τη Γαλάγρια την είχε ο πεθερός μου Μήτσιος Κουκουλιάρας.

-Πώς γύριζαν οι πέτρες;

-Με άλογα. Τις ελιές τις πατούσε ο γρύλος. Πατούσε τα τσουβάλια κι έβγινι του λάδ’. Η Γαλάγρια ήταν ιδιοκτησία του Μήτσιου Κουκουλιάρα. Αυτός ήταν στην Αμερική κι έστελνε παράδες στον αδερφό του Γιάννη κι αγόρασε τη Γαλάγρια. Ο Γιαννης Κουκουλιάρας έδουσι ν’ Αθηνά στου Γκουγκούλα (Γιώργος Βλέτσης). Ο πεθερός μου έστειλε λεφτά κι αγόρασε όλα τα χωράφια εδώ. Δεν του έμεινε, όμως, τίποτα, μόνο το σπίτι αυτό. Ο Γιάννης πήγε στη Σάμο, αγόρασε ένα ελαιοτριβείο. Αγόρασε τις πέτρες, τις έφερε εδώ. Πατούσαν τα τσιουβάλια με τα πουδάρια.

          -Πότε πήγε στην Αμερική ο πεθερός σου;

          -Από τα δεκάξι χρόνια πήγε στην Αμερική. Ήρθε το 1936 εδώ. Παντρεύτηκε τη Φώτω Τσινιάνη κι έκανε τα δυο παιδιά, Νίκο και Κατίνα.

Διευκρίνιση: η φωτογραφία είναι βγαλμένη στην ανηφόρα ανάμεσα στις τοποθεσίες "Τσίμ´ του Γκιφύρ´" (ανατολικά) και "δυο Καστανιές" (δυτικά). Ο Γιώργος ξεκίνησε από την ακατνή Σκοτ´ινα με προορισμό την Απαλνή. Βιάζεται να προλάβει τον πανηγυρικό εσπερινό της Παναγίας.

δ. Νίκος Κουκουλιάρας του Δημητρίου (17.11.16). Σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχα με τον Νίκο Κουκουλιάρα, διαπίστωσα ότι στο κάτω μέρος (ανατολικά) της 

Γαλάγριας υπήρχαν τα σπίτια του Στέργιου και Νικολάου Γεργολά. Στο επάνω μέρος (δυτικά) ήταν το σπίτι του Πλεξίδα (το καφενείο έγινε το 1960). Μου είπε επί λέξει: «Γιάννη, θυμάμαι ότι στη Γαλάγρια-ελαιοτριβείο- δούλεψα μαζί με τον Θανάση Οικονόμου» (δεκαετία του ’60).  

----------

Σημείωση: αλλού. γαλιάγρα, πιθανόν από το αρχαίο γαλεάγρα. «γαλεάγρα και γαλιάγρα, μσν. νεοελλην. κοχλιωτό πιεστήριο για ελιές, κηρήθρες, σταφύλλια κλπ (google).

Άμεσοι συγγενείς Κουκουλιάρα:

Νικόλαος, σύζυγος Κατερίνα Καλαμάρα. Παιδιά:

Α’. Δημήτριος, σύζυγος Φωτεινή Ι. Τσινιάνη, παιδιά:

          1. Κατίνα, σ. Γερομιχαλός Γεώργιος

          2. Νικόλαος, σ. Συντριβάνη Καλούδα

Β’. Ιωάννης, σ. Χαρίκλεια Στύλου (άτεκνοι), υιοθέτησαν την Αθηνά Β. Γερομιχαλού, η οποία παντρεύτηκε τον Γιώργο Βλέτση (1927-2015). Παιδιά τους: Γιάννης, Νίκος, Χαρίκλεια, Τασούλα

Γ.’ Κατερίνα, σύζυγος Αθανάσιος Ζιώγας-Ντουραλής.

 ---------- 

ΕΙΚΟΝΕΣ

                                        
                               Γιάννης Κουκουλιάρας, θύμα του Εμφυλίου. Σκοτώθηκε
                                     στη μάχη "Μπασιάλα" στις 24 Σεπτεμβρίου 1946

              Δημήτριος (Μήτσος) Κουκουλιάρας, ο οποίος επέστρεψε 
              από την Αμερική το 1936 και ασχολήθηκε με τη Γαλάγρια

                      Φωτογραφία "ζ Μπαναϊά". Ο Νίκος Κουκουλιάρας του Δημητρίου 
                              με τη σύζυγό του Καλούδα Συντριβάνη του Θωμά

Ο Νίκος Κουκουλιάρας με την παρέα του στο Πανηγύρι της Παναγίας το 2011. Από αριστερά: Γιώργος Γκάρας, Θανάσης Οικονόμου, Νίκος Κουκουλιάρας, Γιάννης Καλιαμπός, Θανάσης Ζιώγας και Νίκος Τσιαπάρης. Όλοι αναπαύονται "ζ ντ γριντά του Πλάτανου" και "γκαλιουρίζουν" (απολαμβάνουν) το Θερμαϊκό πέρα".

                 Γεώργιος Κ. Βλέτσης ο αποκαλούμενος χαϊδευτικά "Γκουγκούλας". 
                        Σύζυγος της Αθηνάς το γένος Βασιλείου Γερομιχαλού.

                   Σήμερα το σπίτι του Νίκου Κουκουλιάρα στην πλατεία "Κοτσέκι"

Το δημοτικό σχολείο της Κάτω Σκοτίνας (παλιότερα). Μπροστά, στο "Κοτσέκι" στήνονταν μεγάλος χορός. Τα κλαρίνα με τον Μανόλη Παπαγεωργίου ξεσήκωναν τα πλήθη. Αρραβωνιασμένος κι εγώ το 1969 έρριξα 500 δραχμές στο κλαρίνο του Σαλέα. 

Το σπίτι του "Γκουγκούλα" και της Αθηνάς Βλέτση. Μπροστά στο "Κοτσέκι". Παλιότερα στεγάζονταν το ΚΑΠΗ Σκοτίνας. Πιο παλιά παραπίσω από το σπίτι δούλευε η Γαλάγρια Σκοτίνας.

               Το σπίτι του Καλιαμπού στην ΄Άνω Σκοτίνα. Στη μπροστινή "αστρέχα" (υπόστεγο)
               υπήρχε ο στρογγυλή πέτρα, όπου "βγάζαμι τς ιλιές" (τρίβαμε τις ελιές).