Εμφύλιος: Νικολός Ι. Γρηγόρης (1920-2005)

Μάχη Λεπτοκαρυάς (1948)

          Βρέθηκα στο καφενείο του Γρηγόρη Νικολού, στη Βασίλα* (4 Αυγούστου 1995).  Μαζί με το «τσιπουράκι» ανοίγουμε συζήτηση για την ηρωική του πράξη   στη μάχη του 1948**. Με κέφι ο ίδιος αφηγείται:

1. διαβιβαστής. Πήγα -κατατάθκα- σ’ τ’ Σαλουνίκ’ του ’46. Αύγουστου μήνα. Απού ’κει μας πάν σ’ ν’ Αλιξαντρούπουλη. Ικεί μας εκπαίδευσαν. Απού ’κει μας πήγαν στη Βέροια. Μας πιρνούσαν κάτ’ προυβλήματα (τεστ) κι μ’ έρξαν στις διαβιβάσεις. «Ο αξιωματικός Καλέντζιος μ’ είπι: Νικολό -μ’ αγαπούσι πουλύ- θα σι στείλου στις διαβιβάσεις, στη Θεσσαλονίκ’». 

-Στη Θεσσαλονίκη, πού ακριβώς.

-Στου Ντιπό. Σχουλείου, θρανία, τιτράδια. Μας έβαλαν αυτό του μηχάνημα να χειρίζουντι, τα, τα, τα.

-Σήματα μορς;

-Ναι. Ιγώ τα γράμματα μ’ λίγα. Ντ’ ντιτάρτ’ δε ν’ έβγαλα καλά. Ήλιγα στουν υπουλουχαγό: «Κυρ υπουλουχαγέ, θα τα κατουρθώσου ιγώ; Δε μ’ απουσπά ’ιζ στου Ταφ 1, γιατί τα γράμματα μ’ είνι λίγα» (δεν με αποσπάζεις στο Τ1 γιατί δεν ξέρω να διαβάζω).

-Νικολό, λε’, του τι γλέπου ιγώ’ ισύ θα βγεις ασυρματιστής.

Είδι αυτός που εγώ έκανα του "τα, τα, τα", τα σήματα μορς κι σι λέ  "αυτός έχ’ εξυπνάδα" (αντίληψη). Αφού έμαθα αυτά’ δίνουμι εξετάσεις κι ήρθι  η ώρα να βγούμι σ’ τς ιπιχειρήσεις. Πάηνάμι στα βουνά. Ύστιρα απουσπάσκαμι. Μας έστειλαν σε διάφορα μέρη. Στη Γκαρατζόβα, σ’ ν’ Αριδαία ’πάν’ ικεί. Στα Πιέρια, παντού γυρίζαμι.

Αφού απουσπάσκαμι κι πήγαμι σ’ τς λόχ’ (στους λόχους), τώρα ιγώ μι τουν υπουλουχαγό ζ τζ διαβιβάσεις -Τριανταφυλλίδης λέγουνταν- μι λέ’: «Νοκολό, θα προυχουρήσουμι για πρώτ’ γραμμή. Θα πάμι προς τα μέργια σας. Θέλς να σι απουσπάσουμι στ’ Λιφτουκαρυά, απού ’νι πρώτ’ γραμμή Ουλύμπου ή για τουν Άγιου Δημήτρ’»;

Μι’ αγαπούσι πουλύ αυτός ι υπουλουχαγός.

-Ιγώ θα προτιμήσου, λέου, ’ικεί, κουντά σ’ ν’ οικουγένειά μ’.

-Καλά, αλλά η Λεπτοκαρυά, λε’, είνι πρώτ’ γραμμή.

-Ας είνι, ικεί θα πάου.

Πήγαμι μι φάλαγγις. Μι φορτηγά αυτοκίνητα. Στρατοπεδεύσαμι στου σκουλείου. Γύρου- γύρου είχι φυλάκια. Φάγαμι αυτή τη μάχ’

                                  

2. Γραμμή Ολύμπου. -Είχες άλλους από ‘δω, τη Σκοτίνα;

-Του Μίχου τ’  Νικουλή ντ’  Γιρμπχαλού, του Γιώρ’ τ’ παπά Λιουνίδα, του Νίκου του μακαρίτ’ του Γιργουλά. Πουλλοί ήταν εξ αναβουλής. Ι Γιάντζ’ ι Στύλους, ι Θιουχάρς ι Στύλους-Μπίκας, ι Δημητρός Παπαγεωργίου, ι Γιώρς ι Γανουτής. Άσχημα χρόνια, Γιάν’. Δεν ήταν χρόνια να έχς κατακτητή να πουλιμή ‘ις (δεν είχες να πολεμήσεις με ένα ξένο εχθρό).

-Ναι, ξέρω. Εμφύλιος.

-Χειρότιρους πόλιμους αυτός. Σι χτυπούσαν κι απ’ τς πλάτις, απού πίσου. Φουβιρή κατάσταση! Ιδώ’ τ’ Λιφτουκαρυά ν’ είχαν πρώτ’ γραμμή Ουλύμπου. Ιδώ μαζεύκι όλ’ η δύναμη του κατσαπλιάτκου. Όλ’ η δύναμη του Κισσάβου, όλ’ απ’ τα Πιέρια κι απ’ του Γράμμου’ όλα τα συγκροτήματα μαζέφκαν να χτυπήσουν τ’ Λιφτουκαργιά. Χιλιάδις. Αυτού ξέρτι τι συγκιντρώθκι; Όλ’ η δύναμη".  Κι ι Φλουράκς ήταν.

3. ο Ασύρματος. Του προυΐ άρχισι του πλοίου’, η καταδίουξη’*** να βαραίν’ (να πυροβολεί ασταμάτητα). Ήρθι κι δύναμη απ’ του Λιτόχουρου κ απ’ Γκατιρίν’. Ι λουχαγός μ’ είπι: "σι ώρα κιντύνου’ απού καταλαβαίντζ’ ότι πχιάνισι απ’ τς συμμουρίτ’, να πάρς τουν αυτόματου (ασύρματος), να του ντραβήξουμι, να μη του μπάρουν σι καλή κατάσταση". Ιμένα μι τα είπι αυτά ι λουχαγός, αλλά ιγώ δε ντου εφάρμουσα αυτό.

-"Κανόνισι, λε’, Νικολό, τζ διαταγές. Οι συμμουρίτ’ μας πλάκουσαν".

-"Μιταφέριτι αυτός ι ασύρματους’ κυρ λουχαγέ; Εικουσιδιάρς ασύρματους μιταφέριτι;".

4. η μάχη στο σχολείο. Του σκουλείου του κατέλαβι ι στρατός. Είχι ικεί έδρα, διοίκηση, κλπ. Λοιπόν’ έρχουντι αυτοί οι συμμουρίτ’, συγκιντρώνουντι κι αρχίτζαν να χτυπούν. Φουβιρή μάχ’.

-Ήταν πολλοί;

-Όλου του κατσαπλιάτκου μαζεύκι. Απού παντού. Απ’ του Γκίσσαβου τον Κίσσαβο), απ’ τα Πιέρια, απ’ του Γράμμου, να χτυπήσν τ’ Λιφτουκαρυά. Ν’ είχαν πρώτ’ γραμμή. Να πάρουν του γυνικόπιδου κι να προυχουρέσουν κα του Λτόχουρου. Συγκιντρώθκαν σ’ τς  Κουπάνις (τοπωνύμιο Κοπάνες). Απάν’ απ’ τ’ Λιφτουκαρυά.

-Αιχμαλώτους είχατε;

-Τραυματίις. Τς είχαμι απόξου στου σκουλείου. Αφού ξιψυχούσι ι κιαρατλής (κερατάς), καταή, να πούμι, ‘κει κι αυτός έφκιανι του σχήμα σφυροδρέπανου! Πέθνησκι κι αυτός έφκιανι του σχήμα σφυροδρέπανου πάλι.

5. προπαγάνδα. Έπισι προυπαγάντα. Άρχισαν να μας χτυπούν. Ι λουχαγός λέγουνταν Θωμαΐδης. Αλλά οι προυπαγάντις σι τρών’. Αυτοί κρατούσαν όπλα για να φυλάξν του χουργιό τς κι η προυπαγάντα δούλιβι.

Ε, ξικινάει κι πααίν’ σ’ ένα φυλάκιου (ο λοχαγός επισκέπτεται ένα φυλάκιο). Ήταν απάν’ έξω απ’ το χωργιό. Σ’ ν’ άκρια π’ του χουργιό. Ικεί που πάει, τώρα, στου φυλάκιου, διέταξι ν’ ουμάδα (έδωσε εντολή στην ομάδα):

-Ρε, του σχουλειό του κατέχουν συμμουρίτ’. Χτυπήστι του σκουλειό.

Ιμάς μας χτυπούσαν κι οι συμμουρίτ’, μας χτυπούσι κι η ουμάδα η δική μας απ’ του φυλάκιου. Καμιά φουρά ακούω: "Αέρααα, αέρα. . . ".

6. ο ήρωας Νικολός. Παίρου ιγώ του πουλυβόλου. Είχι αρθεί ένας. Έσπασαν τα φυλάκια (πλησίασε κάποιος, σπάσανε τα φυλάκια).

-Ο ασύρματος;

-Τουν ασύρματουν ένα διάστημα τουν άφσα. Είχα ιπαφή μι του πλοίου κάτου ζ μπαραλία κι ζητούσι να βάλ’, να πούμι, συντιταγμένις. Ου λουχαγός έλπι (ο λοχαγός απουσίαζε). Δεν είχα ιγώ του χάρτ’. Αν είχα του χάρτ’, θα ήλιγα ιγώ να βαρέσ’ του πλοίου. Αλλά δεν είχα του χάρτ’. Δε μπουρώ να ’ρθώ σ’ επαφή μι του γκρόνου (Κρόνος=συνθηματικά ο λοχαγός). Δε βαρούσι του πλοίου. Αυτοί (οι αντάρτες) τουν είχαν για σκουτουμένουν (το λοχαγό).  

-Αυτό μι το ’λιγι, πάλι, ένας ασυρματιστής απού του Λιτόχουρου. Βράκας λέγουνταν ή Χαρίσης. 

Α! Μιά ώρα έρχιτι παγουμένους αυτός ι Θουμαϊδης. Λέ’: «Ιμένα μ’ είχαν σκουτουμένουν οι κατσαπλιάδις». Μι γλέπ’: «Ε! Ζήθι Νικουλό, πιδί μου! Ηρουϊκά, πιδί μου, πουλιμήσατε».

Ήρθι του προυΐ. Κατάλαβι αυτός μπρουπαγάντα (την προπαγάνδα). Έρχουντι, τώρα, απού κάτ’. Ο ταξίαρχος απ’ Γκατιρίν’ (από την Κατερίνη), ο διοικητής του Λιτοχώρου. Του προυΐ έφυγαν οι κατσαπλιάδις.

-Και πού πήγαν;

-Αυτού κατά τς Κουπάνις (προς τις Κοπάνες), προς τα πάν’.

Τώρα, αφού ήρθι ι ταξίαρχους τς Κατιρίντζ, άρχιψι (άρχισε)  να βαραίν’ ι καταδίωξη απού μακριά. Ήρθι κι ι διοικητής ι Σούτσας κι κοιτούν του σκουλείου. Ιγώ είχα μια κουβέρτα ικεί στου παράθυρου να καμουφλαρίζου του φως, να μη μι βαραίν. Ιγώ ήμαν απού κάτ’ του παράθυρου. Κι είχα τουν ασύρματου. Επαφή όλ’ τ’ νύχτα.

Μόλις γλέπουν αυτοί του δουμάτιο αυτό απού ’μαν ιγώ -καταστραμένο απού βαρούσαν ικεί- λεν: "Πώς αγλίτουσι αυτό του πιδί ιδώ μέσα!".

Απλών’ τα χέρια ι ταξίαρχους τς Κατιρίντζ  κι μι λέ’: «Πιδί μου, συγχαρητήρια. Όταν τέτοια ελληνόπαιδα πουλιμάν μι ψυχή, καθόλου δε θα φοβηθούμι βουλγάρους κατακτητάς».

----------

* για τη Βασίλα βλέπε ιστοσελίδα kaliampos-ioannis-skotina.blogspot,com, ανάρτηση 18.8.14.

** στη Λεπτοκαρυά έχουμε δυο μάχες, η πρώτη του 1946 (βλέπε ανάρτηση 12.6.15) και η δεύτερη του 1948 (βλέπε ανάρτηση 13.6.15).

*** καταδίωξη: Ώς στρατιωτικός όρος είναι «η τελευταία φάση νικηφόρου μάχης, κατά την οποία ο νικητής καταδιώκει τον αντίπαλό του που υποχωρεί, με σκοπό την πλήρη συντριβή του» (λεξικό Μπαμπινιώτη).

Άμεσοι συγγενείς

Νικολός παππούς, παιδιά:

Α. Γιαννούλς                                       

Β. Λένου                                             

Γ. Λιόλιας

Α. οικογένεια του Γιαννούλη. Σύζυγος  Γραμματή Σκρέτα, παιδιά:.

1. Διονύσης, σ. Ουρανία τ’ Μακασή-Κοτσιβού, παιδιά:

          α. Πελαγία, σ. Χρήστος Θωμά Τράντας

β. Γιάννης, σ. Γεωργία Μ. Τσιαπάρη          

γ. Νάσιος, σ. ξ. Αυστραλία                  

δ. Αντώνης, σ. Αγλαϊτσα Γ. Μήτσιου               

ε. Τούλα, σ. Ιω. Καρκαφίρης-Σουγκαρέλας          

στ. Αθανασία, σ. Γελαδάρης, Λεπτοκαρυά           

2. Ουρανία, σ. α. Αθ. Σαούλιας, β. Διον. Στύλος                     

3. Θωμάς, σ. Σοφία Οικονόμου. Παιδιά:

          Γιάννης, σ. Ζωή από Θεσσαλονίκη                          

Μανόλης (1945-2016), σ. Φώτω Ιω. Μάνου                      

Λέγκου (1947-), σ. Ιωάννης Τσινιάνης                

Βαγγελούδα (1942-), σ. Σωτήρης Καλαμάρας-Καϊάκας.

4. Πηνέλου, (1913-), σ. Μίχος Δάμπλιας      

5. Γρηγόρης, (1921-), σ. Λένου Μ. Πολυχρού-Μητσιάνη. Παιδιά:

α. Γιάννης, (1944-), σ. Τασιώ Ν. Πινακά       

β. Μιχάλης, σ. Σταματούλα Γ. Μαρνέλα-Αμερική        

γ. Θανάσης, σ. Έλσα      

δ. Γιώργος, σ. από Αμερική       

ε. Φωτεινή, σ. από Λεπτοκαρυά         

στ. Τούλα, σ. Τσιαπάρης Θωμάς             

ζ. Μαρία, σ. Αντρέας Πινακάς

Β. Λένου, σ. Νικολής Μήτσιος

Γ . Λιόλιας, σ. Λένου Μάνου. Παιδιά:

1. Μήτρος, σ. Σοφία Αθ. Βλέτση          

2. Θωμάς, σ. Σοφία Πολυχρού-Μητσιάνη                                    

3. Φώτω, σ. Γιώργος Χασιώτης                     

4. Γιάννης, σ. Μαρία από Νιζιρό

                        ο Γρηγόρης με τη σύζυγό του Ελένη Μ. Πολυχρού

                   Θανάσης Νικολός του Γρηγόρη με τη σύζυγό του Έλσα

                   οι γονείς του Γρηγόρη Γιαννούλς και Γραμματή Σκρέτα

                       το ζεύγος Νικολού Διονύση και Σοφίας Οικονόμου

                      Από αριστερά: Γραμματούλα, κόρη το Γρηγόρη, Γενοβέφα, 

                       πεθερά της Γραμματούλας,  Μιχάλης Τσιαπάρης, 

                      συμπέθερος του Γρηγόρη, Γρηγόρης και σύζυγός του 

                      Ελένη, Θωμάς, Σύζυγος της Γραμματούλας

                             το σπίτι του Νικολού στη "Βασίλα" (Κάτω Σκοτίνα)