Καλιαμπός Ιωάννης - Σκοτίνα Πιερίας: Εκκλησίες: ο «Χριστός σ’ τς Κότρις»

Η πλούσια αγιογράφηση του «Χριστού» στις Κότρες (Κάτω Σκοτίνα) (όπως και του Αγίου Αθανασίου «σ’ ν’ απαλνή Σκοτίνα») μας κάνει να αναρωτιόμαστε τι πνευματικά αναστήματα περπάτησαν τα χώματα αυτά στα χρόνια του 17^ου αιώνα. Μένουμε έκθαμβοι ατενίζοντας την καλλιτεχνική τους αξία, απορούμε και θαυμάζουμε το μεγαλείο.

Η εκκλησία είναι κτισμένη σε πλάτωμα στο βδ τμήμα της Κάτω Σκοτίνας (υψόμετρο 200 μ). Εκεί τοποθετείται παλιό χωριό με το όνομα «Κότρες». Είναι αφιερωμένη στο Χριστό. Ζωγράφος που ανέλαβε την τοιχογράφία ήταν εμπνευσμένος από την παράδοση του 16^ου αιώνα. Η ανακαίνιση της στέγης έγινε στη δεκαετία του 1980 με τη συνδρομή ομογενών Αμερικής (βλέπε ανάρτηση της ιστοσελίδας μου 25.2.14). Το εκκλησιαστικό συμβούλιο αποτελούσαν οι: Παπά Γιάννης Σκρέτας, Ιωάννης Καλαμάρας, Δημήτριος Βαγγελάκος, Δημήτριος Οικονόμου, Νικόλαος Αγγέλης (Πράξη 29/15.1.1990). Πανηγυρίζει κατά τη γιορτή της Ανάληψης.

Καλύτερα πληροφοριακά στοιχεία για το θέμα αντλούμε από: α) την προσωπική εμπειρία, β) τους κατοίκους του χωριού και γ) τις παρακάτω πηγές:

1. οδοιπορικό Μαριάνας Κορομηλά. Η Μαριάννα Κορομηλά με το συνεργείο της ΕΡΤ ήρθε στη Σκοτίνα (7^ο μέρος οδοιπορικού στην Πιερία, δεκαετία του ’90;) και περιγράφει θαυμάσια τις εντυπώσεις της για το «Χριστό».

«Κατευθυνόμαστε σε μια συστάδα δέντρων, σ’ ένα πλάτωμα σαν μεγάλο αλώνι. Αντικρίζουμε το «Χριστό». Μόνο φτάνοντας κοντά βλέπεις την καμάρα του ιερού, που μοιάζει για αποθήκη. Οι άγιοι μας κοιτούν από παντού. Οι τοίχοι της μονόχωρης εκκλησιάς είναι καλυμμένοι με τοιχογραφίες του 1627 που έγιναν με γρήγορο και σίγουρο χέρι. Το έργο έγινε από λαϊκό ζωγράφο. Μπαίνουμε στο ιερό. Εδώ οι τοιχογραφίες είναι παλιότερες από αυτές του κυρίως ναού και πολύ καλύτερης τέχνης, μας εξηγεί ο επιμελητής βυζαντινών αρχαιοτήτων Θανάσης Παπαζώτος που εντόπισε φέτος την εκκλησία του «Χριστού». «Ανηγέρθη και ανιστορήθη ο πάνσεπτος ναός του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών δι εξόδων και συνδρομής Δημητρίου ιερέως επί έτους 1618» σημειώνει η επιγραφή. Ο καλλιτέχνης που ανέλαβε την τοιχογράφηση ήταν πραγματικά εμπνευσμένος και βρισκόταν ακόμα μέσα στη ζωγραφική παράδοση του 16^ου αιώνα».

2. εργασία ομάδας μαθητών. Σχετική αξιόλογη εργασία έγινε από ομάδα μαθητών του Ελληνικού και Γερμανικού τμήματος της σχολής Θεσσαλονίκης στα πλαίσια «ημερών Projekt” με κύριο θέμα «το μέλλον». Ένα από τα θέματα των Projekttage ήταν: «Η αναστήλωση των βυζαντινών εκκλησιών». Αντιγράφουμε από εργασία σε φωτοτυπία που έχουμε στα χέρια μας σχετικό απόσπασμα:

«Την επιμέλεια της ομάδας, η οποία αριθμούσε 8 μαθητές είχαν η κ. Μίχαλου μαζί με τους αρχαιολόγους κ. Δήμητρα Ζωϊδου και κ. Γιώργο Κωνσταντινίδη. Τη δεύτερη μέρα επισκεφτήκαμε μία εκκλησία η οποία ονομάζεται «Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΣΤΙΣ ΚΟΤΡΕΣ», που βρίσκεται στη Σκοτίνα του νομού Πιερίας. Η εκκλησία αυτή (περίπου 12Χ8 τ.μ.) κτίστηκε και ζωγραφίστηκε στο διάστημα από 1627-1635, όπως φαίνεται από δυο επιγραφές στο εσωτερικό. Οι τοιχογραφίες των εσωτερικών τοίχων είναι χωρισμένες σε τρεις ζώνες. Κάτω βρίσκεται μία σειρά από αγίους, οι οποίοι απεικονίζονται σε όρθια στάση, στην επόμενη ζώνη βλέπουμε πορτρέτα αγίων και στις δύο ανώτερες σειρές σκηνές από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη. Η επιγραφή στον κυρίως ναό ,ΖΡΛΕ (7135 μείον 5508-χρονολογία από κτίσεως κόσμου=1627). Η άλλη επιγραφή στο ιερό βήμα, προγενέστερη, δηλώνει πως, άλλος ναός, παλιότερος προϋπήρχε στην περιοχή αυτή, γεγονός που λέει ότι εκεί ζούσαν κάτοικοι κάποιου άλλου χωριού».

Για την ύπαρξη παλιού χωριού επιβεβαιώνουν α) τα «παλιοντούβαρα» στις Κότρες και β) οι τάφοι και οστά που είναι διάσπαρτα στην όλη περιοχή. Κατά την παράδοση οι κάτοικοι του χωριού ήρθαν σε ρήξη με τους κατοίκους του χωριού "Αγία Παρασκευή". Η μάχη έγινε ανάμεσα στα δυο χωριά και τα κορμιά τους θάφτηκαν στην τοποθεσία που λέγεται "Μνημόργια" (βλέπε επεγηγηματικά).

----------

ΕΠΕΞΗΓΗΜΑΤΙΚΑ

Ασπρόια (τα), τοπωνύμια στην Άνω και Κάτω Σκοτίνα, κοντά στη Στρογγλή και Κότρες .

Γκαρουφλάς, αναβρικό πιο πάνω από την Πέτρα Κουκουλιάρα.

Ντραγασιά ή Ντραγασιά (η), τοπων. κοντά στις Κότρες της Σκοτίνας, "Θέση αγροφύλακα απ' όπου παρακολουθεί τα καλλιεργημένα κτήματα της ευθύνης του" (Ελευθέριος Ε. Λάλος, Κρανιά Ελασσόνας", 1985). Πράγματι, ο τόπος είναι ωραίο καραούλι, όπου ο δραγάτης (τα παλιά χρόνια) είχε τσαρδάκι με φτέρη σε δέντρο για να παρακολουθεί τ' αμπέλια (ντραγάτς).

Κότρες (οι), τοπων. βδ της κ. Σκοτίνας, όπου σώζεται και η εκκλησιά "Χριστός" Η παράδοση λέει, πως υπήρχε χωριό "Κότρες". Τα σωζόμενα παλιοντούβαρα μαρτυρούν του λόγου το αληθές.. Η ονομασία Κότρες ίσως από το κόντρες=εμπόδια, πέτρες που συναντάει το υνί κατά το όργωμα (;).Στο παραπάνω σχεδιάγραμμα τονίζονται οι βασικές τοποθεσίας που περιβάλλουν τις Κότρες.

Μπουϊάλα (η), τοπων. λάκκα πάνω από τα Μνημόργια.

Μνημόρια (τα), τοπων. βδ. της Κάτω Σκοτίνας, ανεβαίνοντας από Βασίλα προς Χριστό. Η ονομασία οφείλεται στο γεγονός ότι εκεί βρέθηκαν μνήματα (λατ. memorium). Άλλη εκδοχή: τα μνήματα αυτά ήταν τα όρια των χωριών Κότρις και Αγ. Παρασκευή (μνήματα-όρια), αλ. λιμόρια=μνήματα (χρονικά Χαλκιδικής).

Μπαρτζόη (η), τοπων. βδ. της Κάτω Σκοτίνας, από το σπάρτζα=σπάρτα (ο τόπος έχει πολλά σπάρτα).

Πέτρα Κουκουλιάρα, τοπωνύμιο στα νδ του «Χριστού». Προφανώς η ονομασία από το κτήμα του Κουκουλιάρα.

Σμούλια (τα), τοπων. στο σταυροδρόμι "Τσιαπάρ' προς την τοποθεσία Ντούκ' Αλμάκια.

----------

Αναμνήσεις: Από τα παιδικά μου χρόνια αναφέρω δυο περιστατικά:

1. στον Εμφύλιο στη θέση «Δραγασιά» σκοτώθηκε ο Θεοχάρης Ν. Δάμπλια. Κυκλοφορεί η άποψη ότι τον «φάγανε» οι ίδιοι οι συγχωριανοί.

2. στην αύτή τοποθεσία λύκος πάλευε με τη γίδα του Θανάση Καλαμάρα-Καϊάκα. Εμείς τα τσοπανόπουλα παρακολουθούσαμε το θέαμα από τον «Χριστό» (1946). Εκεί, κάτω από τα πανύψηλα δέντρα (βελανιδιές) σταλίζαμε τα γίδια.

ΕΙΚΟΝΕΣ