ΤΕΧΝΗ: θεία τρέλα

 
Ιωάννης Κουμουρτζής
του Εμμανουήλ

Το μεράκι του ψάλτη

          Το μεράκι του ψάλτη στη θεία τέχνη μοιάζει με τρέλα. Η αλήθεια αυτή επιβεβαιώνεται από συνέντευξη του παπά Απόστολου Καλιαμπού που δόθηκε στον γράφοντα το έτος 1980.   

ΙΔΙΩΜΑΤΙΚΗ: Ήμαν πρακτικός ψάλτης. Ι μακαρίτς ι Γιάντζ ι Κουτσιβός ήταν διξιός ζ Μπαναγία σ’ ν’ απαλνή Σκοτίνα. Είχι καλή φουνή. Είχαμι μια τρουχαλιά. Αυτός ανέβηνι ζ γκουρφή π’ του τρόχαλου κι ήλιγι το Ευαγγέλιο της Αγάπης. Κι ι μακαρίτς ι Θανά 'ης ι αδιρφόζ μ' κι ι Βασιλάκς (Παπαγεωργίου) γιλούσαν. Ιγώ τσιμουδιά. Έκανα υπομονή. Του’ λιγι απέξου. "Και υπέρ του καταξιωθήναι ημάς του Αγίου Ευαγγελίου…Εκ του κατά Ιωάννην αγίου Ευαγγελίου το ανάγνωσμα…Ούσης οψίας τη ημέρα εκείνη...". Του βράδ' νύχτα. Ιμείς καθόμασταν κουντά, όπως ήταν η τρουχαλιά. Τότι τα γίδια τα ’χαμι κόρδις.  

  

        Όταν μάθηνα ιγώ ψάλτς, ζούσι αυτός. Θα ήμαν παντριμένους. Κι μ'  ήλιγι: «Όταν θέλς να πεις του «πάσα πνουή»  στου μπρώτου ήχου, να λες του τραγούδ' «βασιλικέ μ' τριόκλουνι». Κι απού κεί θα βρεις τουν ήχου».  Μ' ήλιγι ι μακαρίτς Λιόλιας ι Δήμους: «άμα θέλς, έλα σι μένα. Θα σι  μάθου ψάλτην». 

Ιγώ μάθησκα έτσ'. Πότι μι τ' Σύναψη τς  ήχ', πότι ικεί που ήλιγαν οι ψαλτάδις. Πάηνα στου ψαλτήρ’ αλλά μ’ έδιουχναν. Μ’ ήλιγαν: «αφου δε γξέρς να μην έρχισι». Παπάς ήταν ι παπά Λιουνίδας. Αλλά ιγώ έκαμα υπομονή. Κι σηκώνουμαν απού προυτού να πααίν' ι παπάς. Κι ήλιγι η μακαρίτσα η παπαδιά: «Ισύ πας απού τώρα; Αφού δε μπήγι ακόμα ι παπάς σ'  ν'  Ικκλησιά».  «Ε, πάνου, δε μπουρώ άμα δε μπάου, τι να κάμου». Ι παπά Βασίλς βοηθούσι σ' τς Κανόνις, ιγώ ήλιγα το Κοινωνικό.

Είχα μιράκ’. Απο κάτ' τ' Πινακά του σπίτ' έκαμα εκκλησίες κι έψελνα τς Καταβασίες.   

ΚΟΙΝΗ: Ήμουνα πρακτικός ψάλτης. Ο μακαρίτης Γιάννης Κοτσιβός διέθετε ταλέντο. Έψελνε δεξιά στην παναγία, στην Άνω Σκοτίνα. Είχε γλυκιά φωνή. Στο κτήμα μας υπήρχε μια τροχαλιά, δηλαδή ένας λοφίσκος από πέτρες. Αυτός ανέβαινε στην τροχαλιά αυτή και εκφωνούσε το Ευαγγέλιο της Αγάπης (πρόκειται για ένα από τα έντεκα εωθινά ευαγγέλια που διαβάζονται εναλλάξ στον όρθρο των Κυριακών).  Εντωμεταξύ, ο Θανάσης, ο αδερφός μου και ο Βασιλάκης (Παπαγεωργίου) το σκάζανε στα γέλια, κορόιδευαν. Εγώ δε μιλούσα. Έκανα υπομονή. Το έλεγε το Ευαγγέλιο από στήθους. «Και υπέρ του καταξιωθήναι ημάς του Αγίου Ευαγγελίου…Εκ του κατά Ιωάννην αγίου Ευαγγελίου το ανάγνωσμα…Ούσης οψίας τη ημέρα εκείνη...». Αυτό συνέβαινε κατά τις βραδινές ώρες. νύχτα. Εμείς στεκόμασταν παράμερα στην τροχαλιά. Τότε συγκεντρώναμε τα γίδια σε κλειστό μαντρί και ακούγαμε την απαγγελία του.

          Όταν εγώ μάθαινα ψάλτης, αυτός ζούσε. Εγώ θα ήμουνα  παντρεμένος (το ‘29 ο γάμος). Αυτός μου συνιστούσε: Όταν θες να πεις το «πάσα πνοή» του πρώτου ήχου, να σιγοτραγουδάς το τραγούδι «βασιλικέ μ' τριόκλωνε.». Ακολουθώντας το σκοπό του τραγουδιού, μπαίνεις κανονικά στον πρώτο ήχο (*). Με πλησίασε ο μακαρίτης Λιόλιας ο Δήμος-Νικολός και μου είπε: «Έλα κοντά μου να μάθεις να  ψέλνεις». 

Αλλά εγώ παρακολουθούσα από μακριά, μόνος μου. Προσπαθούσα να μάθω τους ήχους έχοντας στα χέρια μου τη Σύναψη ή πλησιάζοντας το αναλόγιο των ιεροψαλτών. Ανέβαινα στο Αναλόγιο, αλλά με διώχνανε. Μου λέγανε: «αφού δεν ξέρεις να μην έρχεσαι». Παπάς ήταν ο αείμνηστος παπά Λεωνίδας Οικονόμου. Αλλά εγώ έκανε μεγάλη υπομονή. Εγώ, εντωμεταξύ, ξυπνούσα και πήγαινα στην εκκλησία πριν πάει ο παπάς. Και μου έλεγε η μακαρίτισσα η παπαδιά (τότε ήμασταν λαϊκοί): «Εσύ πας από τώρα; Αφού δεν πήγε ακόμα ο παπάς στην εκκλησία. «Ε, δεν πειράζει, ας πάω. Στην Άνω Σκοτίνα ήταν και ο παπά Βασίλης (τότε λαϊκός). Αυτός βοηθούσε διαβάζοντας τους "Κανόνες". Εγώ έψελνα το "Κοινωνικό".

Είχα κλίση στα ιερά. Στα παιχνίδια από μικρός κατασκεύαζα εκκλησίες. Αυτό γινότανε κοντά στο σπίτι του Πινακά. Εκεί έψελνα τις «Καταβασίες».

----------

* Τα τροπάρια με την ποικιλία των ήχων μπερδεύουν τον ψάλτη. Έτσι, η Αθηνά Πλεξίδα-Μάνου θυμάται: "Ι μπαρμπα Γιάντζ ι Κουμουρτζής -ψάλτης- δεν έβρισκι τα γράμματα που ήθιλι κι φώναζι ψάλλοντας: «πούντου, πούντου, πούντου». Και ο παπά Γιάννης Μπιλιάγκας μέσα από το ιερό απαντούσε ψάλλοντας: «είντου 62 σιλίδα, ρε αχνέρωτε.».

ΕΙΚΟΝΕΣ





Νικόλαος Τράντας του Χρήστου, ψάλτης στον ιερό ναό 
Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στην 'Ανω Σκοτίνα.

Δημήτριος Καλαμάρας του Γεωργίου (1902-1980). Ψάλτης 
στον ιερό ναό αγίου Γεωργίου, Κάτω Σκοτίνα.