τουρκοκρατία: υποδοχή του δεσπότη

 

«Κύριε, επίσκεψε την άμπελον ταύτην»

Επί τουρκοκρατίας (γύρω στο 1910)  ο αείμνηστος μητροπολίτης Κίτρους Παρθένιος Βαρδάκας (1867-1934) επισκέπτεται την Άνω Σκοτίνα του Κάτω Ολύμπου. Ο μακαρίτης Στέργιος Μ. Γερομιχαλός (1897-1987) -γνωστός στο χωριό ως «ι Στέργιους τς Λένους»- θυμάται την υποδοχή που ο κόσμος επεφύλαξε στον δεσπότη. Η συνέντευξη που μου δόθηκε το καλοκαίρι του1984 είναι κατατοπιστική.

 

ΤΟΠΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ: «Ήταν Τουρκία. Ιτότι που ήρθι ι δισπότς ι Βαρδάκας στου χουριό, μας έμασι ι δάσκαλους ι Δημήτριους Τουμαράς κι μας κατέβασι στου Μάρμαρου. Πιρίμινάμι. Ήρθι. Ήταν καβάλα στου άλουγό τ', του ιππικού άλουγου. Μόλις ήρθι, αρχίντζαμι ιμείς κι ψάλαμι του "πουλυχρόνιου". Αυτός απού καβάλα χιριτούσι κι μας ευλουγούσι. Ύστιρα βγήκι στου χουριό (Άνω Σκοτίνα). Κατέλυσι στου σπίτ' τς Τσιτσίλους. Κάθισι δυο, τρεις μέρις κι ήρθι Κυριακή. Μπρουστά ιππουκόμους μι ντ βαλίτσα. Μέσα ζ ντ βαλίτσα είχι τ' στουλή. Κατέφκι στου νάρθηκα κι ντύθκι καλά. Πιρνάει μέσα κι κάμ' του σταυρό μπρουστά ζ Μπαναγία. Κι ταίριασι να είνι η ώρα που ψάλν "ανοίξω το στόμα μου".

Ικεί να ήσαν ν' ακού'ις: ι παππούς ι Παραμύθας ήταν μουσικός. Ι δάσκαλους ι Μπλέτσιους είπι άλλου τρουπάριου κι ι δισπότς έσκουξι του τρουπάριου "ουκ ελάτρευσαν". Ωραία τα τρουπάρια. Διξιός ψάλτς ήταν ι αναγνώστς ι Παραμύθας Αθανάσιους, πατέρας απού του Γιάν' του Μπαραμύθα. Αριστιρός ήταν ι Γιάντζ ι Μπουκουβάλας. Του γκιρό που ήταν να πουν τουν Απόστουλου, είπι ι δισπότς "Κύριε, Κύριε, επίβλεψον εξ ουρανού και ίδε και επίσκεψε την άμπελον ταύτην". Κοιτούσι προς τα πάν'. Ι μακαρίτς ι Νάσιους ι Καραμπίνας μουρμούρσι· "αυτός συνδέιτι μι του Θιό τώρα". Ν' ώρα που ξηγούσι του Εαυγγέλιου, ι αριστιρός ψάλτς γέλασι. Τουν άκουσι αυτός, αλλά δε ντουν είδι.  Συνέχισι του λόγου ύστιρα.

     Παπάς ήταν ι μακαρίτς ι παπά-Θανά'ης Οικονόμους κι ι παπά Χρή στους Σακιλλάρης. Ιμείς, τα πιδιά του σχολείου, κανουναρχούσαμι. Τραβούσαμι ίσουν. Ήμαν ιγώ, ι παπά Γιάντζ (τότε λαϊκός) Μπιλιάγκας), ι δάσκαλους ι Μπλέτσιους, ι μακαρίτς Θανά'ης ι Γκαλιαμπός. Σ' ν' αριστιρή μπάντα ήταν άλλα πιδιά. Ικεί που μιλούσι, βάρσι δόγματα για τα βακούφκα:

     -Όποιους ζαπώσ' βακούφκα χουράφια ή μπαξέδια, ιγώ πρώτους θα πάου να βγάλου του πρώτου του παλούκ'.

     Του 'πι, μα δε ντο 'κανι...»

ΑΠΟΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΗ: Ήταν περίοδος τουρκοκρατίας. Την εποχή που μας επισκέφτηκε στην Άνω Σκοτίνα ο δεσπότης Παρθένιος Βαρδάκας, ο δάσκαλός μας Δημήτριος Τομαράς μας συγκέντρωσε και μας κατέβασε στο κάτω μέρος του χωριού, στην τοποθεσία "Μάρμαρος". Εκεί περιμέναμε κόσμος και παιδιά ώσπου να 'ρθεί. Κάποτε ήρθε καβάλα στο άλογό του. Μα τι άλογο: Του ιππικού. Μόλις έφτασε, εμείς αρχίσαμε να ψάλουμε το "πολυχρόνιο". Εκείνος πάνω από το άλογο χαιρετούσε και μας ευλογούσε. Μετά ανηφόρησε προς το χωριό, την Άνω Σκοτίνα και κατέλυσε στο σπίτι της Τσιτσίλως (*). Κάθισε δυο-τρεις μέρες, ώσπου ξημέρωσε η Κυριακή. Μπροστά ο ιπποκόμος που κρατούσε τη βαλίτσα. Μέσα στη βαλίτσα είχε την αρχιερατική στολή. Κατεβαίνει ο δεσπότης μπροστά στο νάρθηκα και ντύνεται καλά. Περνάει μέσα στο ναό και κάμει το σημείο του σταυρού μπροστά στον ειδικό χώρο της Παναγίας. Και ταίριασε, στην ώρα που ψάλλεται η καταβασία "ανοίξω το στόμα μου" (συνήθως ψάλλονται από τον αρχιερέα).

Εκεί να ήσουνα να ακούσεις! Ο παππούς ο Παραμύθας ήξερε μουσικά. Ο δάσκαλος ο Βλέτσης έψαλε άλλο τροπάριο και στη συνέχεια ο δεσπότης έψαλε δυνατά την καταβασία "ουκ ελάτρευσαν". Πολύ καλά τροπάρια. Δεξιός ψάλτης ήταν ο αναγνώστης Παραμύθας Αθανάσιος, πατέρας του Γιάννη Παραμύθα. Αριστερός ο Γιάννης Μπουκουβάλας. Τη στιγμή που κόντευε να πουν τον "Απόστολο", ο δεσπότης έλεγε το "Κύριε, Κύριε επίβλεψον εξ ουρανού και ίδε και επίσκεψε την άμπελον ταύτην" και έριχνε το βλέμμα του προς τα πάνω. Τότε ο μακαρίτης Νάσιος Καραμπίνας ψιθύρισε· "τώρα ο δεσπότης επικοινωνεί με τον Θεό". Την ώρα που ο 

δεσπότης εξηγούσε το Ευαγγέλιο, ο αριστερός ψάλτης γέλασε. Ο δεσπότης άκουσε το γέλιο, αλλά δεν έδωσε σημασία. Συνέχισε το κήρυγμα.

     Εφημέριοι ιερείς υπηρετούσαν οι: αείμνηστος παπά Θανάσης Οικονόμου και ο παπά Χρήστος Σακελλάρης. Εμείς, οι μαθητές του σχολείου κανοναρχούσαμε, κρατούσαμε ίσο. Ήμουνα εγώ, ο παπά Γιάννης Μπιλιάγκας (λαϊκός τότε), ο δάσκαλος Βλέτσης, ο μακαρίτης Αθανάσιος Καλιαμπός. Στο αριστερό αναλόγιο ήταν άλλα παιδιά. Στη διάρκεια του κηρύγματος έκαμε υπαινιγμό για τα βακούφικα: 

     Όποιος επιχειρήσει να καταπατήσει εκκλησιαστικά κτήματα ή μπαξέδες, πρώτος εγώ θα τρέξω για να βγάλω το πρώτο παλούκι.

     Το είπε, αλλά δεν το έπραξε.

----------

* Παρατσούκλι της Βασιλικής, θυγατέρας του παπά Γιάννη Παπαγεωργίου, πρώην Τσιαβέτα. Από Βασιλική έγινε Βασίλου-Τσιτσίλου. Ήταν αυτή "απόκαμνι τα μπαμπλούκια" (πρόσφορα). Σ’ αυτήν οφείλει το όνομα η συνοικία Βασίλα στην Κάτω Σκοτίνα. Ο παπά Γιάννης είχε 6 κορίτσια: Γραμματή, Ξάνα, Φωτεινή, Βασιλική, Καλλιόπα και μια στον Παντελεήμονα.
---------- 

Σημείωση 1. Στο βιβλίο του περιγραφή επισκοπικής περιφερείας Κίτρους επί τουρκοκρατίας, (σελ. 49) ο δεσπότης για τους κατοίκους της Σκοτίνας  υποστηρίζει: «πλείστοι εξ αυτών εξεπατρίσθησαν εν τη ξένη αναδειχθέντες εν τοις γράμμασι, τη βιοτεχνία και τω κερδώω Ερμή. Εν συνόλω όμως είναι φιλόπονοι, εργατικοί, φιλοπάτριδες, φιλόστοργοι οικογενειάρχαι και ευλαβείς και φιλόθρησκοι συντηρούντες τρεις ιερείς συμπατριώτες αυτών, ων ο εις εν παρηκμακυία ηλικία προ ολίγου κατέφυγεν εις την πατρίδα αυτού εκ της περιφερείας Ελασσώνος ορμηθείς. Είναι δ’ ούτοι ο παπά Αθανάσιος Πικακίδης οικονόμος, ο παπά Χρίστος Γκανάκης σακελλάριος, και ο παπά Αθανάσιος Ζιώγας».

Σημείωση 2. Μεταφέρω όπως έρχονται στη μνήμη μου όσα τόνισε ένας ομιλητής στην ενθρόνιση του νέου Μητροπολίτη Γεωργίου (29.03.2014) τονίζοντας τα κύρια χαρακτηριστικά των προκατόχων του: «ο νέος ιεράρχης της Πιερίας να μιμηθεί τους προκατόχους του: α) στην επανάσταση τους Νικόλαο Λούση και Παρθένιο Βαρδάκα, β) στη σοφία τους Κωνσταντίνο Κοϊδάκη και Βαρνάβα Τζορτζάτο και γ) στην πραότητα τον Αγαθόνικο Φατούρο.

---------- 

ΕΙΚΟΝΕΣ

Δημήτριος Τομαράς, δάσκαλος του Στέργιου Γερομιχαλού στην Άνω Σκοτίνα επί τουρκοκρατίας. Είναι γνωστός ως εφημέριος του Χορτιάτη και θύμα της γερμανικής Κατοχής. "Εκάη εντός κλιβάνου μετά των δυο θυγατέρων του Αγγελικής και Ειρήνης την 2 Σεπτεμβρίου 1944...Ο ιερεύς ούτος εθανατώθη την ιδίαν ημέραν, καθ' ην κατεσφάγησαν εν Χορτιάτη 250 κάτοικοι του χωρίου. Οι πλείστοι τούτων εκάησαν εντός κλιβάνων..." (Κ. Α. Βοβολίνη η εκκλησία εις τον αγώνα της ελευθερίας 1453-1953, σελίδα 285).