Έθιμα: κάστανα Σκοτίνας

Η Σκοτίνα από τις ακραίες κορυφογραμμές μέχρι την άμμο του Γιαλού καλύπτεται από ένα πελώριο κασταναριό. Έτσι η ζωή των κατοίκων είναι δεμένη με δραστηριότητες που σχετίζονται με την παρουσία του κάστανου. Για να κατανοήσουμε τη σημασία του πράγματος θεωρώ αναγκαίο να κάνω την ακόλουθη περιγραφή.

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ: Άνω (απαλνή) Σκοτίνα-Καψάλα

Προπολεμικά (πριν τον Εμφύλιο) ο κόσμος κατοικούσε στην Άνω Σκοτίνα. Οι καστανιές ήταν, επί το πλείστον, άγριες και κάλυπταν το μεγαλύτερο μέρος του δάσους. Ο καθένας είχε πρόσβαση στα κασταναριά. Με τον ερχομό του «χνόπωρου» (φθινόπωρου) οι κάτοικοι με πολύ κέφι μπαίνανε στ’ αρμάνια (Κτσιούκ’, Τρία Ναυρικά, Κατράνη, Κφάλες, Άγιος Νικόλας-Χαλάλιος, Δυο Καστανιές, Κυρίτσ’, Πρίπουρας-Μπάρα Καλιαμπού κλπ) για να μαζέψουν κάστανα. Στα μπαΐρια -ξέφωτα επίπεδα- ψήνανε τα κάστανα με πανηγυρική διαδικασία και φτιάχνανε τις παπαδούλες*. Συνήθης τόπος ήταν η κοντινή περιοχή «Καψάλα»**, ανάμεσα στον Μάρμαρο και Κελιά. Να θυμίσω ακόμη και την κοινωνική διάσταση του κάστανου καταχωρώντας δυο παραδείγματα:

1. σε κάθε επίσημη γιορτή (ονομαστική ή τοπική) η οικοδέσποινα κερνάει «παπαδούλες» ψελλίζοντας το τραγούδι του αρραβώνα (Οι στίχοι του τραγουδιού επαναλαμβάνονται μονοφωνικά από ομάδα παρευρισκομένων).

Μη μι’ αρρα, τζιάνουμ’ μορ’ μάνα,

μη μι’ αρραβωνιάζεις ΄κόμα.

μη μι’ αρραβωνιάζεις ΄κόμα,

‘κόμα τούτουν του χειμώνα…

2. σε καιρούς δύσκολους πολλοί κάτοικοι της Άνω Σκοτίνας χρησιμοποιούσαν το κάστανο ως βασική τροφή. Ο γράφων διατηρεί στη μνήμη προσωπική μαρτυρία: στα χρόνια της Κατοχής αρκετές οικογένειες φέρνανε στο μύλο μας*** παπαδούλες να τις αλέσουν. Πιτσιρίκος, τότε, εγώ, αντάλλασσα το καλαμποκάλευρο με μια χούφτα καστανάλευρου. Το δεύτερο ήταν ευχάριστο στη γεύση.

----------

* παπαδούλα (η), ψημένο κάστανο, πιθανόν από την ομορφιά της και νοστιμιά (σαν την κόρη του παπά), "στα κόλιντα μας έδουκαν παπαδούλις" (στα Κάλαντα μας προσέφεραν παπαδούλες).

** Καψάλα (η), τοπωνύμιο πεντακόσια περίπου μέτρα από τον Πλάτανο (πλατεία της Άνω Σκοτίνας) βορειοανατολικά. Εκεί, μεταξύ Μάρμαρου και Καψάλας, οι χωριανοί υποδέχονταν τους επίσημους ξένους, όπως κάποτε (1910) τον Μητροπολίτη Κίτρους αείμνηστο Παρθένιο Βαρδάκα. Στην Καψάλα του Μάρμαρου, στο έδαφος, στρώναμε τα κάστανα με τη σειρά. Τοποθετούσαμε πάνω στα κάστανα στεγνές φτέρες. Ανάβαμε τις φτέρες και τα κάστανα καψαλίζονταν. Στη συνέχεια φυσάγαμε τη στάχτη, αναποδογυρίζαμε τα κάστανα και με νέες φτέρες καψαλίζονταν και η άλλη πλευρά. Οι παπαδούλες έτοιμες. Στη Σκοτίνα υπάρχει η παροιμία: -καψάλα που σι πύρουσι, αναφέρεται στον ανήμπορο, τεμπέλη. Άλλη παροιμία στο Βόιο: "τη μελαχρινή μην πάρεις, το δαυλί το καψαλσμένο (Φ. Παπανικολάου)

*** Στην Άνω Σκοτίνα υπήρχαν τρεις νερόμυλοι: α) του Δ. Γερομιχαλού ή «τς Μήτρινας» (έτσι τον ξέρανε οι πολλοί) «στ’ απακιφάλμα» (στην επάνω γειτονιά, β) του Καρκαφίρη «τ’ Λιόλια», στο κέντρο και γ) του Αποστόλου Καλιαμπού «ζ’ μπατουσιά» (στην κάτω πλευρά του χωριού, στο «Τρόχαλο»).

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ: Κάτω (ακατνή) Σκοτίνα

1. «αμπόλια»

Από τότε που ο κόσμος της Σκοτίνας εγκαταστάθηκε οριστικά στο κάτω χωριό, τα κάστανα παίρνουν άλλη μορφή. Για καλύτερη απόδοση όλοι σχεδόν οι ιδιοκτήτες άρχισαν να μπολιάζουν τα περιβόλια. Χαρακτηριστική είναι η σχετική συνέντευξη του Θωμά Α. Γερομιχαλού (καλοκαίρι 2012). Επιλέγω μικρό απόσπασμα:

[-Θωμά, τι πάει να πει «αμπολιάζω κάστανα»; -Οι καστανιές είνι άγριες κι τς αμπουλιάζν όπους ούλα τα δέντρα. Ολόκληρ’ επιστήμ’. -Δηλαδή; -Ιά, παίρνουν τ’ αμπόλ’, του μόσκιβμα, πώς ανοίγν μπληγή, πώς του βάν’, πώς του δεν’. -Ποιο μόσχευμα; -Του αμπόλ’. Παίρου του νιφρό απού σένα κι του βάζου σι μένα. -Αφού αμπολιάσουμε, σε πόσον καιρό θα φανεί ότι έπιασε το αμπόλι;΄ -Μιτά απού ένα μήνα δείχν’, απουλνάει. Άλλις φουρές τα βάζν στου ψυγείου. -Γιατί; -Γιατί στο βουνό η καστανιά αργάει την άνοιξη να φέρ’ ζουμό. Ενώ ιδώ κάτου [στην πεδιάδα] τα μπόλια φέρν νουρίτιρα ζουμό. Σι 3-5 χρόνια θα σι δώσ’ δείγμα. Ιδιαίτερα αν είνι σι κουφάλα θα σι δώσ’ ενωρίτιρα καρπό.. -Για να καρποφορήσει η καστανιά τι περιποίηση χρειάζεται; -Νιρό. Ιούλιο κι Αύγουστο 4-5 νιρά βαρβάτα. Κι αν βρέξ’ κι απού πάν’ ακόμα καλύτιρα. Άμα δε βρέξ’ τα κάτανα είνι λιανά].

2. αλληλεγγύη.

Στο χωριό δεν έχουν όλοι περιβόλια και καστανιές. Σ’ αυτούς δωρίζουν κάστανα αυτοί που διαθέτουν. Είναι συγκινητικό να βλέπεις τον γείτονα να σπεύδει αυθόρμητα, να ‘ρχεται στην πόρτα σου λέγοντας: «Σ’ ίφιρα μια βρασιά κάστανα». Όταν εσύ απουσιάζεις, ο γείτονας σκαλώνει τα κάστανα στα κάγκελα της αυλής σου.

3. καστανογιορτή.

Από το 2013 άρχισε ο θεσμός του εορτασμού του κάστανου στη Σκοτίνα. Εφέτος (2014) έχουμε τον δεύτερο εορτασμό, στο χώρο του σχολείου. Η παρουσία του πλήθους πρωτοφανής (από ντόπιους και ξένους). Τη σημασία της γιορτής τόνισαν οι παρακάτω φορείς:

α). Σεβασμιώτατος κ. Γεώργιος: Χαίρομαι διότι η Σκοτίνα, εκτός του ότι είναι ένας δημοφιλής προορισμός για το καλοκαίρι, με τις εκδηλώσεις αυτού του είδους γίνεται ένας πολύ καλός προορισμός και για τη μη θερινή περίοδο. Και αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό να βρούμε τρόπους και μέσα, ώστε ν’ αναδείξουμε τον τόπο μας, τα αγαθά του, τα προϊόντα του, όπως, εν προκειμένω, το κάστανο.

Κύριε δήμαρχε, είμαστε όλοι μαζί εδώ σήμερα για να γιορτάσουμε τη σημερινή αυτή γιορτή και θεωρώ ότι είναι πάρα πολύ σημαντικό το ότι συμμετέχουν και πολιτιστικοί σύλλογοι, όπως του Κολινδρού, Αιγινίου, το Χαμόγελο του παιδιού και Περιβαλλοντική του δήμου Δίου-Ολύμπου και άλλοι φορείς. Οπότε η βόρεια Πιερία δι’ αυτού του τρόπου ενώνεται και συμμετέχει στην εορτή αυτή της νότιας Πιερίας.

(φωτ.Pieriki.blogsport.gr).

β). Όλγα Καλαμάρα, εκ μέρους του συλλόγου «Πνευματική Κίνηση» Σκοτίνας: Όλοι εσείς που παρακολουθείτε τη σεμνή αυτή γιορτή του κάστανου Σκοτίνας, μπορείτε να δοκιμάσετε το κάστανό μας σε όποια μορφή είναι, βραστό ή ψητό και να περάσετε καλά. Το κάστανο θεωρείται ο βασιλιάς του ξηρού καρπού με κύρια χαρακτηριστικά τη γλυκιά και πλούσια γεύση…

γ). Κώστας Γανωτής, πρόεδρος του συλλόγου Εθελοντών νέων φίλων Σκοτίνας: Απηύθυνε χαιρετισμό προς τους επισήμους και το πλήθος της ομήγυρης τονίζοντας ότι εφέτος η παραγωγή κάστανου ξεπέρασε τους 500 τόνους.

Αυτά είπαν οι παραπάνω ομιλητές κι εγώ επιθυμώ να προσθέσω ότι είναι επαινετή η προσπάθεια των συντελεστών της γιορτής και του προέδρου Σκοτίνας κ. Θανάση Στύλου-«Φουντούκα». Γνωρίζουμε όλοι, ότι τόσο ο εθελοντισμός όσο και οι πολιτιστικοί σύλλογοι στηρίζουν τον πολιτισμό του τόπου. Έπαινος ταιριάζει στα χορευτικά τμήματα (ντόπια και ξένα), καθώς και στους παράγοντες της ορχήστρας με επικεφαλής τον Μανόλη Τσιαπάρη στο κλαρίνο, τον Δημήτρη Καζακλάρη στο τραγούδι, τον Νικόλαο Πατρή στο λαούτο και τον Τάσο Κατσίβη στο αρμόνιο. Αξιέπαινη η δουλειά του χοροδιδάσκαλου κ. Θανάση Αναγνώστου. Αυτός δίνει πνοή στα παιδιά μας, το μέλλον του τόπου.

----------

Σημείωση: Από τα έγκατα της ψυχής εκφράζω την ευγνωμοσύνη προς τους συμπατριώτες μου (κάθε ηλικίας), γιατί με ειλικρινή διάθεση βοηθάνε τη δικιά μου ενασχόληση.

ΕΙΚΟΝΕΣ