Κατοχή: Κυριάκος Οικονομίδης-«Καπετάν Οξιάς»

      

                                                ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΟΙ ΣΤΗ ΓΡΙΤΣΑ

          

          Ο Κυριάκος Οικονομίδης του Ευθυμίου από την Καρυά Ολύμπου (1925-1999) είναι γνωστός από την Εθνική Αντίσταση με την επωνυμία «καπετάν Οξιάς». Πήρε μέρος σε πολλές επιχειρήσεις εναντίον των Γερμανών. Οι περισσότερες από αυτές αναφέρονται στην περιοχή του Κάτω Ολύμπου ή, ειδικότερα, στα «κατατόπια» που βρίσκουμε σ’ όλο το μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής από Κατερίνη μέχρι τα Τέμπη. Εν προκειμένω το θέμα αναφέρεται στην ανατίναξη της γραμμής στη Γρίτσα Λιτοχώρου. Αποτέλεσμα της ανατίναξης ήταν το σταμάτημα του τρένου, φορτωμένου με λάδια της Κρήτης. Προορισμός τους ήταν η Γερμανία. Σε σχετική συνέντευξη (1982) ο Κυριάκος αφηγείται:

ΤΟΠΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ Τουν Οκτώβριο του ’43 έδουσάμι μια μάχ’ κι έπχιασάμι του τρένου στου Λιτόχουρου, στο φυλάκιο στη Γρίτσα. Μας ειδουποίησαν απ’ τ’ Λάρσα -είχαμι ανθρώπους- μέσω οργανώσεως. Μας ειδουποίησαν ότι έρχουνταν ένα τρένου απ’ ν’ Αθήνα φορτηγό. Του φορτηγό έφιρνι λάδια. Τα είχαν πάρ’ απού τη Γκρήτ’. Βαρέλια πουλλά. Στρατό δεν είχι μέσα. Μόνο καμιά φρουρά καμιά δικαριά. Τα λάδια πήγιναν για ντ Γιρμανία. Ιμείς ήμασταν ζ ντ Βρουντού. Μας ειδουποιούν απ’ του Λτόχουρου-σύνδιζμους ο Γκούβας (παρατσούλι): «Αυτό κι αυτό, πήραμι ιντουλή απ’ του σύνταγμα «Νικήτα» να κατιβείτι κάτου μαζί μι δυο ιγγλέζ’».

            Του σύνταγμα ανταρτών «Νικήτα» ήταν στα Πιέρια μι έδρα τ’ Σκουτέρνα. Ιδώ ζ ντ Βρουντού αρχηγός ήταν ο Ξάνθος (ψιβδώνυμου), λουχαγός μηχανικού. Κατιβαίνουμι κάτου 200 αντάρτις. Μι πυρουμαχικά, μι «λουκούμια». Κατιβαίνουμι ζ τζ γραμμές Γρίτσα. Έβαλάμι σι τέσσιρις μιριές «λουκούμια», δηναμίτ’ κάτ’ απ’ τζ γραμμές. Ένα ‘που ‘δώ, ένα ‘που ‘κεί...σι 4 σημεία δυναμίτις για να μη ντουμπάρ’ του τρένου. Να καταστραφεί η γραμμή κι να σταματήσ’ κι να πάρουμι τα λάδια. Είχαμι μαζέψ’ 200 ζώα απ’ τα χουριά (Λιτόχουρου, Μαλαθριά, Καρίτσα, Βροντού) κι έρχουνταν μι πολίτις μαζί για να τα κουβαλήσν.

            Ήταν Οκτώβρης, βροχιρός κιρός. Το τρένο θα πιρνούσι απού ‘κεί τζ δώδικα η ώρα. Ιμείς τσέντικα τα είχαμι ετοιμάσ’ όλα. Οι Γιρμανοί ήταν κάτ’ στου Σταθμό Λιτοχώρου. Ιμείς 10 άτουμα πήγαμι ζ τζ γραμμές. Οι άλλ’ πχιάνουν καραούλ’ ικεί δίπλα. Μέσα στα χαντάκια μι τα όπλα γιμάτα. Πχιάσαμι τα χαντάκια μι τα πουλυβόλα ικεί που είνι η μπαλαστέρα. Ικεί πάηναν τα βαγόνια κι φόρτουναν αμμουχάλικο, δίπλα ζ τζ γραμμές. Ικεί ήταν μαζιμέν’ όλ’, ζώα κι ανθρώπ’, ούτως ώστε, αν ρίξν αυτοί απ’ του τρένου, να μη σκουτουθούν τα ζώα κι μεις. Οι αντάρτις ήταν μαζιμέν’ πιο μπρουστά. Πήγαμι 10 άτουμα. Ιγώ ήμαν σύνδιζμους κουντά στουν Ξάνθου. Μι τς ιγγλέζ μαζί. Βάλαν οι 10 αυτά τα πράματα, φυτίλια κλπ, όλα έτοιμα. Είδαμι απού μακριά του τρένου να κατιβαίν’. Μόλις πάτσι του πρώτου, φουτιά. Ακαριαία. Μόλις πάτσι του δεύτιρου, «μπαμ», σκάσαν όλα μαζί. Κόπκι η γραμμή, σταμάτσι του τρένου. Οι οδηγοί ήξιραν ότι θα γέν’ αυτή η δλειά. Ήταν ειδουποιημέν’. Μόλις σταμάτσι του τρένου, κατέφκαν αυτοί. Ήρθαν σι μας, εγκατέλειψαν του τρένου κι μας λεν: «Μόνο 5 Γιρμανοί είνι μέσα». Άδειου μι 3 αξιουματικοί κι 3 πουλίτις. Απλοί φαντάρ’. Δυο μηχανουδηγοί κι 2-3 βοηθοί.

            Πάμι τρουχάδην ιμείς. Ανοίγουμι τα βαγόνια. Μας λεν οι μηχανικοί: «Προυσέξτι! Στου τάδι βαγόν’ είνι αξιουματικοί. Είνι λίγου χιτλιρικοί, δυναμικοί, δε φουβούντι».

            Ρίξαμι μια ριπή σ’ ένα βαγόν’. Τραυματίσκι ένας. Φουβήθκαν, σήκουσαν τα χέρια παν’. Μόνο ένας δεν έβγινι απού μέσα. Τράβξι του πιστόλ’ κι τραυμάτσι έναν δικό μας. Αυτός ήταν ταγματάρχης S.S. Πααίν’ οι θκοί μας του μπλακών στου ξύλου. Του ντραυματίζν κι του ντραβούν όξου. Του μπήραν, τουν δέσαν, του μπήραν του πιστόλ’. Αρχίσαμι να φουρτώνουμι λάδια. Είχαμι δουχεία. Γιμόσαμι τα δουχεία. Μέχρι τς πέντι η ώρα φουρτώναμι. Κι έφυβγαν συνέχεια τα ζώα.

            Είδαμι απού μακριά ένα τρένου. Ερχόνταν απού Γκατιρίν’. Ειδουποίησαν οι Γιρμανοί απού του Σταθμό Λιτοχώρου. Ικεί να δεις! Γέμσι η τόπους λάδια, πουρτουκάλια, λιμόνια, μανταρίνια. Να μη ντα φαν οι Γιρμανοί. Δε μπρόλαβάμι να τα πάρουμι ούλα. Κι έφυγάμι.

            Μιτά ρίχναν μι τα πουλυβόλα οι Γιρμανοί. Φουτουβουλίδις, αλλά ιμείς κρύφκαμι μέσ’ στα πουρνάρια. Τα ζώα είχαν φύγ’, ιμείς δώσαμι μάχ’ μια ώρα για να μη ρίχν οι Γιρμανοί κι σκουτώσν τα ζώα κι τς πουλίτις. Μόνο 3 άτουμα τραυματίσκαν απ’ τσι θκοί μας. Ελαφρά. Του βράδ’ πήγαμι ζ ντ Βρουντού ιμείς. Τα ζώα πήγαν για το αρχηγείο.

ΑΠΟΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΗ: Τον Οκτώβριο του 1943 δώσαμε μία μάχη και σταματήσαμε το τρένο στο φυλάκιο «Γρίτσα» Λιτοχώρου. Μας ειδοποίησαν από τη Λάρισα -είχαμε τους ανθρώπους μας- μέσω της οργάνωσης. Μας ειδοποίησαν, πως έρχεται ένα τρένο φορτηγό από την Αθήνα. Το τρένο μετέφερνε λάδια, τα οποία οι Γερμανοί τα πήραν από την Κρήτη. Πολλά βαρέλια. Στρατός δεν υπήρχε στο φορτηγό. Μόνο μία φρουρά από καμιά δεκαριά άτομα. Τα λάδια είχαν προορισμό τη Γερμανία. Η δική μας θέση ήταν στη Βροντού. Μας ειδοποιούν από το Λιτόχωρο -σύνδεσμος ο Γκούβας (παρατσούκλι): «Αυτό κι αυτό· πήραμε εντολή από το σύνταγμα «Νικήτας» να κατεβείτε κάτω μαζί με δύο Εγγλέζους».

            Το σύνταγμα ανταρτών «Νικήτας» στρατοπέδευε στα Πιέρια με έδρα τη Σκοτέρνα (Ελατοχώρι). Εδώ στη Βροντού αρχηγός ήταν ο Ξάνθος (ψευδώνυμο), λοχαγός μηχανικού. Κατεβαίνουμε κάτω στον κάμπο 200 αντάρτες με πυρομαχικά και με υλικά για δυναμίτη. Πιάνουμε τις γραμμές της Γρίτσας. Βάλαμε σε 4 μεριές «λουκούμια», δυναμίτη κάτω από τις ράγες. Ένα απ’ εδώ, ένα απ’ εκεί...σε 4 σημεία. Σ’ ένα χιλιόμετρο βάλαμε σε 4 σημεία δυναμίτη, για να μη τουμπάρει το τρένο. Να καταστραφεί η γραμμή και να σταματήσει το τρένο. Σκοπός μας να πάρουμε τα λάδια. Είχαμε μαζέψει κάπου 200 ζώα από τα γύρω χωριά (Λιτόχωρο, Μαλαθριά, Καρίτσα, Βροντού). Τα συνόδευαν πολίτες, οι οποίοι θα φρόντιζαν στο κουβάλημα των λαδιών.

            Ήταν Οκτώβρης κι ο καιρός βροχερός. Το τρένο θα περνούσε απ’ εκεί κατά τις δώδεκα. Εμείς στις έντεκα ήμασταν έτοιμοι καθ’ όλα. Οι Γερμανοί βρισκόταν κάτω στο Σταθμό Λιτοχώρου. Δέκα άτομα από μας  πλησιάσαμε τις γραμμές. Οι υπόλοιποι πιάνουν καραούλι παραπέρα. Πέφτουν στα χαντάκια με γεμάτα τα όπλα. Με τα πολυβόλα μέσ’ στα χαντάκια, εκεί που σήμερα είναι η τοποθεσία «Μπαλαστέρα». Εκεί, που τα βαγόνια φόρτωναν αμμοχάλικο, πλάι στις γραμμές. Στο σημείο αυτό ήταν όλοι συγκεντρωμένοι, ζώα και άνθρωποι, ούτως ώστε, σε περίπτωση που οι Γερμανοί πυροβολήσουν από το τρένο, να μην έχουμε θύματα σε ζώα κι ανθρώπους. Οι αντάρτες φύλαγαν πιο μπροστά. Πλησιάσαμε 10 άτομα. Εμένα με είχε σύνδεσμο ο Ξάνθος. Κοντά ήταν και οι Εγγλέζοι. Οι 10 ετοιμάσανε τα φυτίλια κι όλα τα σχετικά. Για μια στιγμή βλέπουμε το τρένο να κατηφορίζει από μακριά. Μόλις πάτησε το πρώτο «λουκούμι», φωτιά στα γρήγορα. Μόλις πάτησε το δεύτερο, «μπαμ»! Σκάσανε όλα μαζί. Η γραμμή κόπηκε. Το τρένο σταμάτησε. Οι οδηγοί του τρένου γνώριζαν πως θα γίνει αυτό. Ήταν δασκαλεμένοι. Γι αυτό, μόλις το τρένο σταμάτησε, κατέβηκαν και μας πλησίασαν και μας λένε: -Μόνο 5 Γερμανοί είναι μέσα στο τρένο. Άδειο, με 3 αξιωματικούς και 2 πολίτες. Απλοί στρατιώτες. Δυο μηχανοδηγοί και 2-3 βοηθοί. Πάμε τροχάδην εμείς. Ανοίγουμε τα βαγόνια. Οι μηχανικοί μας λένε: «Προσέξτε! Στο τάδε βαγόνι είναι αξιωματικοί. Είναι λίγο χιτλερικοί. Δυναμικοί και δε φοβούνται».

            Ρίξαμε μία ριπή σ’ ένα βαγόνι. Τραυματίστηκε κάποιος. Οι άλλοι τρόμαξαν και σήκωσαν τα χέρια. Μόνο ένας δεν έβγαινε από το βαγόνι. Αυτός τράβηξε το πιστόλι και τραυμάτισε έναν δικό μας. Αυτός ήταν ταγματάρχης των S.S. Μπαίνουν στο βαγόνι οι δικοί μας, τον πλακώνουν στο ξύλο. Τον τραυματίζουν και τον σέρνουν έξω. Τον πιάσανε, τον δέσανε, του αφήρεσαν το πιστόλι. Αρχίσαμε να φορτώνουμε λάδια. Μαζί μας είχαμε δοχεία. Γεμίσαμε τα δοχεία. Ώς τις πέντε φορτώναμε. Τα ζώα, καθώς τα φορτώναμε, έφευγαν συνέχεια για τον προορισμό.

Εντωμεταξύ βλέπουμε να έρχεται από μακριά, από Κατερίνη, ένα τρένο. Φαίνεται, πως ειδοποίησαν οι Γερμανοί του Σταθμού Λιτοχώρου. Εκεί να δεις! Γέμισε ο τόπος λάδια, πορτοκάλια, λεμόνια, μανταρίνια. Τα σκορπίσαμε επίτηδες για να μην τα φάνε οι Γερμανοί. Δεν προλάβαμε να τα πάρουμε όλα. Και φύγαμε.

            Οι Γερμανοί, μετά, έριχναν με τα πολυβόλα. Έριχναν φωτοβολίδες, αλλά εμείς είχαμε κρυφτεί μέσα στα πουρνάρια. Τα ζώα απομακρύνθηκαν. Εμείς δώσαμε μάχη για μια ώρα, μόνο και μόνο να εμποδίσουμε τους Γερμανούς να ρίχνουν και σκοτώσουν τα ζώα και τους πολίτες. Από τους δικούς μας τραυματίστηκαν μόνο 3 άτομα. Κι αυτοί ελαφρά. Το βράδυ τραβήξαμε για τη Βροντού εμείς. Τα ζώα τα πήγαν στο αρχηγείο.

---------- 

Βασιλεία Οικονομίδου το γένος Ζαχοπούλου (από Λιτόχωρο). (1925-2007) συμπαραστάθηκε πιστά και γενναία στον άντρα της Κυριάκο.  Η φωτογραφία τραβήχτηκε στο σπίτι τους στη Σκοτίνα λίγο πριν αποβιώσει. Φωτογραφία Κυριάκου: βλέπε ανάρτηση της ιστοσελίδας 27/11/13, θέμα; Η Γαλαρία Τεμπών το 1943.