έθιμα: Ο ανήφορος της Παναγίας

ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΤΗΣ ΣΚΟΤΙΝΑΣ

Προπολεμικά, στο πανηγύρι του Δεκαπεντεύγουστου στην Άνω Σκοτίνα υπήρχε το έθιμο η εικόνα της Παναγίας να μεταφέρεται από το μοναστήρι των Κανάλων στο ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου, που ήταν και ενορία του χωριού. Τότε οι πιστοί υποδέχονταν την Παναγία στον Τρανό τον Πλάτανο, που βρίσκεται προς τον δρόμο της Καλλιπεύκης. Εδώ και μια δεκαετία περίπου, το έθιμο έχει αναβιώσει στο νέο χωριό, την Κάτω Σκοτίνα με την ακόλουθη μορφή:

Το απόγευμα στις 14 Αυγούστου η Εικόνα μεταφέρεται με ειδικό μεταφορικό μέσο από τον ενοριακό ναό του Αγίου Γεωργίου της Κάτω Σκοτίνας στο καραούλι (εξωκλήσι) της Παναγίας που βρίσκεται στην κορυφή του χωριού. Εκεί περιμένουν οι προσκυνητές. Όσοι από αυτούς αδυνατούν να ακολουθήσουν την ανηφορική πορεία, ασπάζονται, χαιρετούν την Παναγία και αποχωρούν. Σε όλο τον ανήφορο, αυτοί που μετέχουν στην ανάβαση, ένας-ένας κρατάνε στην πλάτη την Εικόνα με την καθοδήγηση αρμοδίου προσώπου. Οι ενδιάμεσοι σταθμοί είναι αρκετοί, όπως Ίσιωμα, Λάκκο Τσιόκας, Σταυρός, «Τσιμ του Γκιφύρ’», Δυο Καστανιές, Μάρμαρος. Σε μερικά σημεία γίνεται από τον ιερέα «Δέηση» και οι πιστοί ψάλλουν το παραδοσιακό «Κύριε ελέησον».

Εντωμεταξύ, όσοι από τους παρευρισκόμενους στον «Πλάτανο» (πλατεία) της Άνω Σκοτίνας επιθυμούν να υποδεχθούν την Εικόνα, κατηφορίζουν προς την τοποθεσία «Εικονοστάσι» του «Μάρμαρου». Εκεί γίνεται λαμπρή υποδοχή της Παναγίας. Οι καμπάνες αρχίζουν να βαράνε προμηνύοντας την έναρξη του Μεγάλου εσπερινού.

ΕΠΕΞΗΓΗΜΑΤΙΚΑ: 1. Δυο Καστανιές, τοπωνύμιο πριν μπούμε στο χωριό της Άνω Σκοτίνας ανεβαίνοντας από την Κάτω. Η ονομασία ίσως να οφείλεται στις δυο καστανιές που υπάρχουν στο δρόμο η μια απέναντι στην άλλη.

2. Ίσιωμα, τοπων. ανάμεσα στην ακατνή κι απαλνή Σκοτίνα, ακριβώς πάνω από την τοποθεσία "Λάκκα γίδα". Πιθανές εκδοχές προέλευσης της ονομασίας: α) στο σημείο εκείνο ο δρόμος είναι φαρδύς και σχηματίζει πλάτωμα, ίσιωμα, μπαϊρί, β) είναι το μέσο της διαδρομής (ίσο) Κάτω και Άνω Σκοτίνας, γ) κατά τον Διονύση Στύλο (Τσιακμάκης) "επειδής ικείνα τα χρόνια έβγιναν πειρατές κι φουβούνταν ι κόζμους, έπριπι οι ανθρώπ' απού δούλιβαν σιακάτ' στα χουράφια να ξανανιβούν στου απαλνό του χουργιό. Κι έκαμαν αυτό του ίσιουμα να ξαπουσταίν'. Γυναίκις επί του πλείστον. Έκαμαν προυσουπική εργασία. Μι τα τσαπιά φκιάσαν ένα ίσιου μέρους, σαν πλατειούλα. Κι έβαλαν λίγα ξύλα, σαν καρέκλις, να κάθουντι. Να ξαπουσταίν' ικεί κι να πιριμένουν κι άλλους απού κάτ'. Συγκιντρώνουνταν ούλ' μαζί. Γι’ αυτό κι του ονόμασαν "ίσιουμα". Τόπος περίοπτος. Και φαίνεται όλος ο κάμπος. Αν καμιά φορά έρχονταν Τούρκοι από τη Λεπτοκαρυά ή από τον Παντελεήμονα, τους έβλεπαν από το "'Ισιουμα".

3. Λάκκα Γίδα, τοπων. προς δ. της Κάτω Σκοτίνας. Ο Μιχάλης Γ. Ζιώγας υποστηρίζει (συνέντευξη 1999) ότι η ονομασία οφείλεται σε κάποιον από τον Γιδά Βεροίας που ήρθε και κατοίκησε στο χώρο αυτό.

4. Λακκουτσιόκας, χείμαρος κοντά στον Αϊ-Λιά. Στον παχύ ήσκιο που σχηματίζουν τα πανύψηλα πλατάνια, ξαποσταίνουμε, καθώς ανεβαίνουμε "απ' ν' ακατνή σ' ν' απαλνή Σκοτινα".

5. Μάρμαρος, τοπων. βα. Άνω Σκοτίνας. Πρόκειται για το λάκκο πριν μπούμε στο χωριό καθώς ανεβαίνουμε από την Κάτω Σκοτινα, "απού σιακάτ", που λένε. . Όταν ο Μάρμαρος πλημμυρίζει και τα νερά αγριεύουν, τα πράγματα είναι επικίνδυνα. Απόδειξη; Το 1946 παρασύρθηκε από τα νερά του ο μακαρίτης Θεοχάρης Γαβρής και βρήκε οικτρό θάνατο. Το επόμενο, θαρρώ, έτος σύρθηκε ως τα Καμίνια α[‘ο τα νερά του Μάρμαρου η "γουμάρα ντ Μπιλιάγκα" (η γαϊδούρα του Μπιλιάγκα).

6. Σταυρός, τοπων. ανατ. της Άνω Σκοτίνας ανεβαίνοντας τον Λάκκο Τσιόκα. Υπάρχει εκεί ξύλινος σταυρός στο πεύκο και ο καθένας, κατά τη διαδρομή από κάτω προς άνω Σκοτίνα, μόλις φτάσει εκεί, κάνει το σταυρό του με αναστεναγμό αναπνέοντας, συνάμα, νέο αέρα. Πέρα, στην απέναντι ράχη, φαίνεται το πλάτωμα « Πρίπουρας», κάτω στο ποτάμι η τοποθεσία «Καμίνια». "Μας βάρσι ι ήλιους στου Σταυρό" (στην ανατολή του ήλου βρεθήκαμε στο Σταυρό). Φράση συνήθης, όταν η ανατολή μας προλαβαίνει στο "Σταυρό, όταν ανεβαίνουμε από την Κάτω στην Άνω Σκοτίνα.

7. «Τσίμ'του γκιφύρ', τοπων. ανάμεσα στο "Σταυρό" και "Δυο καστανιές", ανατολικά της απαλνής Σκοτίνας. Εκεί, κατά την παράδοση. Βγάζανε μαντέμι.
----------
ΕΙΚΟΝΕΣ

Οι προσκυνητές συγκεντρώνονται στην "Παναϊά"
και ετοιμάζονται για το ανηφορικό ξεκίνημα.

Το πανηγύρι στον "Πλάτανο" 2010.

"Συν γυναιξί και τέκνοις" γίνεται προσπάθεια
να επιτευχθεί ο σκοπός της ανάβασης. Προέχει
η ευλάβεια πρός την Παναγία την "Οδηγήτριαν".

ΕΙΚΟΝΕΣ 2014

Εν αναμονή του ερχομού της Εικόνας

Το ξεκίνημα της "Παναγίας" από την τοποθεσία "Παναϊά"

Η πορεία ανηφορίζει την πλαγιά "Τσίμ του Γκιφύρ"

Ξένοι προσκυνητές δοκιμάζουν την ανηφόρα

Ο Γιώργος Γερομιχαλός ("τζ Βαγγέλινας")
ανηφορίζει την πλαγιά "Δυο Καστανιές"

                       Οι γεροντότεροι προσκυνητές αναπαύονται στο πεζούλι του "Πλάτανου"
                       (διακρίνονται από αριστερά: Ζιώγας Ι., Φατέκας Δ.,Κουκουσάς Δ., Τράντας Θ.,
                       Κουκουσάς Γρ.).