Τουρκοκρατία: η Σκοτίνα του '12

ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ

Τον Αύγουστο του 1982 ο Θεοχάρης Κοτσιβός του Αθανασίου (γνωστός ως «Μακασής») με προθυμία μου δίνει συνέντευξη στο σπίτι του στη Σκοτίνα Πιερίας. Στη συζήτηση εξιστορεί το γεγονός απελευθέρωσης της Σκοτίνας από τον τουρκικό ζυγό.

ΙΔΙΩΜΑΤΙΚΗ: Αδουκιούμι, έγινι πόλιμους μι Ντουρκία. Ιγώ ήμαν ικεί ζ ντ γειτουνιά, του μπάνου μαχαλά. Στου Γκηψαρά 'που κάτ'. Ήταν οι μανιές ούλις ικεί. Η μανιά η Νικουλού, η Γιάννινα Ντίμηνα, η μανιά η θκη μ', η Κουντήλου. Ήταν κι η μάνα μ', έγκυος σ’ ν’ Ουρανία (του '12 γινμέν'). Κι ήλιγι η μανιά η Νικουλού -ν' είχα κουμπάρα: «Α! Κίντζι πόλιμους απ' ν' Αυλώνα κι τι θα κάνουμι ιμείς. Θα κρυφτούμι, θα πάμι σιαπάν».

Απού σιακάτ' ακούμι ιππικό. Ήταν Τούρκ' σοφαρίδις. Ήμαν σκουλειό. Δάσκαλουν είχαμι τουν Τουμαρά. Μόλις γλέπ' ι δάσκαλους τς Τούρκ' έρχιτι κι μας παίρ' ιμάς τς μιγαλύτιροι κι μας λέει: «Πιδιά, απουλνούντα να πάτι χαμπλά. Οι Τούρκ' θέλν δικαπέντι μαθηταί να κάμν τα άλουγα βόλτις».

         Κατιβαίνουμι χαμπλά ταστρόντα κι παρουσιάζουμέστι σ' τς Τούρκ' δικαπέντι μαθηταί. Τα άλουγα τα είχαν κάτ' απ' του Μπλάτανου, πού είνι του σκουλειό, κα του Μπαραμύθα μιριά. Παίρουμι τα άλουγα απ' του χαλινό κι τα κάνουμι βόλτις απ' μπόρτα 'π' του σκουλειό ως πέρα στ' Αγγέλ' του σπίτ'. Ήταν του συνήθιου. Στου τέλους τα πήραν οι Τούρκ' κι τα 'βγαλαν κα Γκαραβίδα.

Η δάσκαλους μας τραβάει κα τ' Μοίρα. Στ' Μοίρα απουδέθκαμι τον ελληνικό στρατό. Ήταν, καμιά διμοιρία. Ικεί αρχίντζαν να τραγδούν τη λιφτιργιά.

Άκσαν οι Τούρκ'. Του παίρν' μυρουδιά. Έφυγαν απού 'δώ κι πάν' δια ποδαρίων.

Ούλ' στου χουργιό αρχίντζαν να τραγδούν, να χουρεύν. Αυτοί να τφικούν κι 'γώ να μαζώνου κάλυκες. Τφικούσαν στουν αέρα απ' τ' χαρά. Οι Τούρκ' μι του μπανικό έφυγαν χουρίς να ρουτήξν ντιπ. Η Σκουτίνα λιφτιρώθκι.

ΚΟΙΝΗ: Θυμάμαι έγινε πόλεμος με την Τουρκία. Εγώ βρισκόμουνα εκεί στη γειτονιά, στην επάνω γειτονιά (Άνω Σκοτίνα). Κάτω από τον Κηψαρά (*). Εκεί συγκεντρώνονταν όλες οι γιαγιές. Η γιαγιά η Νικολού, η Γιάννινα του Δήμου. η δικιά μου γιαγιά, που τη λέγανε Κοντήλου. Παρούσα και η μάνα μου που ήταν έγκυος στην Ουρανία ( γεννήθηκε το 1912). Και έλεγε η γιαγιά η Νικολού, που εγώ την είχα κουμπάρα: «Α! Κηρύχτηκε πόλεμος από την Αυλώνα κι αλίμονό μας! Πρέπει να κρυφτούμε. Θα πάμε στην  Άνω Σκοτίνα. 

          Ακούμε να 'ρχεται ιππικό από κάτω. Ήταν Τούρκοι καβαλάρηδες. Ήμουνα στο σχολείο. Δάσκαλο είχαμε τον Τομαρά (**). Μόλις είδε ο δάσκαλος τους Τούρκους, έρχεται και παίρνει εμάς τους μεγαλύτερους και μας λέει: «Παιδιά, με το σχόλασμα να κατεβείτε κάτω. Οι Τούρκοι θέλουν δεκαπέντε μαθητές για να κάμουν τα άλογα βόλτες».

          Κατεβαίνουμε κάτω στα γρήγορα. Κατεβαίνουμε στον αυλόγυρο του σχολείου και παρουσιαζόμαστε στους Τούρκους 15 μαθητές. Τα άλογα τα φύλαγαν κάτω από τον Πλάτανο, που βρίσκεται στο σχολείο, προς το καφενείο του Παραμύθα. Κρατάμε τα άλογα από το χαλινάρι και τα κάνουμε βόλτες από την πόρτα του σχολείου μέχρι πέρα του Αγγέλη το σπίτι. Αυτή ήταν η συνήθεια. Τελικά μας τα πήραν οι Τούρκοι και τράβηξαν προς την Καραβίδα (φυλάκιό τους).

Ο δάσκαλος μας οδηγεί προς τη Μοίρα (***). Εκεί υποδεχθήκαμε τον ελληνικό στρατό. Θα ήταν περίπου δύναμη μιας διμοιρίας. Εκεί (στη Μοίρα) άρχισαν να τραγουδούν τη λευτεριά.

Άκουσαν οι Τούρκοι. Το πήραν χαμπάρι. Το σκάνε από εδώ και πάνε με τα πόδια.

Στο χωριό όλοι το ρίξανε στο χορό. Αυτοί να ρίχνουν τουφέκια κι εγώ να μαζεύω κάλυκες. Έριχναν τουφεκιές στον αέρα από χαρά. Τους Τούρκους τους έπιασε πανικός. Φύγανε χωρίς να ρωτήσουν κανέναν. Η Σκοτίνα λευτερώθηκε.

----------

*

Τομαράς, Θύμα της Γερμανικής Κατοχής. Στον Χορτιάτη «εκάη εντός κλιβάνου μετά των δυο θυγατέρων του Αγγελικής και Ειρήνης την 2 Σεπτεμβρίου1944…» (βλέπε ιστοσελίδα μου, ανάρτηση 8.12.18). 

 Το Δημοτικό σχολείο Άνω Σκοτίνας, ή, όπως λέγεται "το σχολείο του Πατριάρχη Καλλινίκου" (1800-1889). Στο σχολείο αυτό υπηρέτησε ως δάσκαλος ο Δημήτριος Τομαράς το 1912.
Η φωτογραφία είναι βγαλμένη στις 15 Αυγούστου 1985. Ανέβηκα στο χωριό για το Πανηγύρι της Παναγίας.


** Κηψαράς, τοπωνύμιο νδ. της Άνω Σκοτίνας. Παλιότερα υπήρχε δεξαμενή που, αποκλειστικά, χρησίμευε στην κατάδυση του Σταυρού κατά τη γιορτή των Θεοφανείων. Οι κάτοικοι τη χρησιμοποιούσαν μέχρι τελευταία, πριν μετακινηθούν στην Κάτω Σκοτίνα. Η ονομασία προφανώς από τον τρόπο που οι χριστιανοί έπεφταν στο νερό. Λες και κολυμπούσαν σαν τα ψάρια. Έμοιαζε η γούρνα με κήπο από ψάρια (κηψαράς).

*** Μοίρα, τοπωνύμιο βδ. της Άνω Σκοτίνας, καραούλι θαυμάσιο, που το συναντούμε στο δρόμο ανεβαίνοντας προς την Καλλιπεύκη. «Η μανιά η Μακασού έλεγε ότι εκεί στο καραούλι είχαν το στέκι οι κλέφτες κι μοίραζαν τα λιφτά» (Ιω. Γ. Νικολός). «Κάθουνταν οι κλέφτις ικεί κι ι αρχηγός (τουν ήλιγαν μοιράρη), μάζουνι τς παράδις κι τς μιρνούσι»-μοίραζε χρήματα (Διον. Στύλος-Τσιακμάκης).

----------

Σημείωση:   Πριν το '12 οι κορυφογραμμές της Σκοτίνας ήταν τα σύνορα ανάμεσα στο ελληνικό και το τουρκικό. Οι παλιοί έζησαν τα τουρκικά και ελληνικά φυλάκια. Μας λεν πως τα τοπωνύμια που σχετίζονται με τα σύνορα αυτά και τα υπάρχοντα φυλάκια είναι ο Παπαπούλιος, η Κουκούλα, η Τσιούτα Πέτρα, το Κατί, ο Παππούς στη Στρογκλή, η Τουρκόστρατα της Καλλιπεύκης, Καραβίδα κ.λ.π. Το παλιό χωριό της Σκοτίνας ήταν ένα από τα συνηθισμένα περάσματα των Τούρκων. Αυτοί άφηναν, ενίοτε, τους κάμπους για να επισκεφτούν τα φυλάκιά τους στα βουνά. Και το πιο καλό «ραχάτι» το 'βρισκαν στον «Πλάτανο» του χωριού, δηλαδή στην πλατεία της Άνω Σκοτίνας.