Καλιαμπός Ιωάννης - Σκοτίνα Πιερίας: ΕΘΙΜΑ: «Κύριε ελέησον»

Παναγία η Οδηγήτρια

Προπολεμικά, η πιο θεαματική θρησκευτική εκδήλωση στο πανηγύρι της Άνω Σκοτίνας, ήταν η υποδοχή της Παναγίας από τους πιστούς. Η υποδοχή γινότανε «στου ντρανό του μπλάτανου» (στον Τρανό Πλάτανο), που βρίσκεται στην ανηφόρα (διακλάδωση δρόμων Μοίρα-Καρόπλα). Η Εικόνα μεταφερότανε από τη μονή των Κανάλων του Ολύμπου από πρόσωπα που διακρίνονταν για την ευλάβεια και ευσέβεια (*). Μετά τον τελευταίο σταθμό, τα Καρόπλα, οι συνοδοί φέρνανε την Εικόνα και την τοποθετούσαν στη μεγάλη πέτρα, που βρίσκεται ακριβώς στο πλατάνι, όπου και η ονομασία της τοποθεσίας «Τρανός Πλάτανος» βδ της Άνω Σκοτίνας.

Το έθιμο άλλαξε από τις αρχές του αιώνα που διανύουμε. Σήμερα, δηλαδή, οι χριστιανοί την παραμονή του Δεκαπενταύγουστου υποδέχονται την Παναγία στην «Παναϊά» της Κάτω Σκοτίνας (φυσικό μπαλκόνι του χωριού). Αμέσως ανηφορίζουν πεζοί τα παλιά δρομάκια (7-8 χιλιόμετρα) για να καταλήξουν στον ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου (Άνω Σκοτίνα), όπου τελείται ο Μέγας Εσπερινός.

Η τελετή της υποδοχής στα παλιά χρόνια διακρίνονταν από τα ακόλουθα στοιχεία:

1. ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΛΑΟΥ: Κατά το δειλινό της παραμονής χτυπούν χαρμόσυνα οι καμπάνες, δηλωτικό, πως η Παναγία περιμένει τον κόσμο στον «Τρανό Πλάτανο». Όλοι οι δρόμοι συγκλίνουν «ζ Μπαρθέν’» (στην Παρθένη) και πιο συγκεκριμένα «ζ γκαρυά τς Στάθους» (στην καρυδιά της Στάθως). Τελικά όλοι συγκεντρώνονται στο χώρο του ανηφορικού δρόμου, όπου η εικόνα της Παναγίας.

2. ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΕΙΚΟΝΑΣ: Ειδικό πρόσωπο μεταβαίνει στο Μοναστήρι των Κανάλων. Από εκεί παραλαμβάνει την Εικόνα της Παναγίας (συνοδός ή συνοδοί). Το απόγευμα της παραμονής της Παναγίας πρέπει να βρίσκεται στον «Τρανό Πλάτανο» της Άνω Σκοτίνας. Ο συνοδός ασπάζεται το χέρι του παπά, του παραδίνει την Εικόνα κι ευθύς γίνεται η λιτάνευση με το χαρακτηριστικό τοπικό «Κύριε ελέησον».

3. ΚΥΡΙΕ ΕΛΕΗΣΟΝ: Παίρνουν όλοι τις θέσεις^. παπάδες, ψαλτάδες, εξαπτέρυγα, μανουάλια, θυμιατό, λαμπάδες και ο κόσμος με τη σειρά. Η Παναγία μπροστά. Κάνει ο παπάς δέηση, δίνει το σύνθημα και η τελετή κορυφώνεται με το «Κύριε ελέησον». Ψάλλουν κατά τον παραδοσιακό τοπικό τρόπο, κατανυκτικά, σεμνά, ρυθμικά και μονοφωνικά. Πρώτα οι άντρες, ύστερα οι μικροί. Το ψάλσιμο ακούγεται περίπου σαν το στιλ που ακολουθεί:

4. ΧΑΙΡΕΤΗΜΑ: Με το «Κύριε ελέησον» η πομπή καταλήγει «στου Μπλάτανου» (στον Πλάτανο), δηλαδή στην πλατεία της Άνω Σκοτίνας, όπου και ο αυλόγυρος του ναού. Εκεί γίνεται ειδική δέηση. Οι προσκυνητές χαιρετούν -ασπάζονται- την Παναγία. Οι ψάλτες ψάλλουν το τροπάριο «εν τη Γεννήσει την παρθενίαν εφύλαξας».

5. «ΓΥΡΙΣΜΑ» ΠΑΝΑΓΙΑΣ: Για το καλό του κάθε σπιτιού η Παναγία «γυρίζει» από οικογένεια σε οικογένεια. Η προτεραιότητα, ο χρόνος, η σειρά, ο τρόπος, όλα ρυθμίζονται από την επιτροπή του ναού. Ο χρόνος της παραμονής της Παναγίας σε κάθε οικογένεια επηρεάζεται από τον αριθμό των οικογενειών. Στα «Νιάμερα», πάντως, η εικόνα «φεύγει» και επανέρχεται στο μοναστήρι των Κανάλων. Στη συνέχεια πρέπει να φιλοξενηθεί από το Πανηγύρι της Καρυάς Ελασσόνας.

6. ΠΑΝΑΓΙΑ η ΟΔΗΓΗΤΡΙΑ: Οι ειδικοί (ιερωμένοι και μη) γνωρίζουν ότι η εικόνα της Παναγίας παραδόθηκε από τους προγόνους στους μεταγενεστέρους με την επωνυμία «Παναγία η Οδηγήτρια».

----------

* Το καλοκαίρι του 1986 σε σχετική συζήτηση ο Δημητρός Θ. Παπαγεωργίου υπογραμμίζει: «Μπαναγία, ως επιτοπλείστον, ν’ έφιρνι ι παππούς ι Νικόλας ι Ντάμπλιας. ΄Ηταν ζβέλτους αυτός. Ν’ έφιρνι απ’ τα Κανάλια. Δε βαργιούνταν καθόλου. Ξικινούσι απ’ του βράδ’. Πάηνι ικεί στου μουναστήρ’. Ν’ έπιρναν τα σπίτια ούλα. Στα Νιάμιρα πάηνι ζ Γκαρυά». (Την Παναγία, συνήθως, την έφερνε ο παππούς Νικόλας Δάμπλιας. Αυτός ήταν δραστήριος. Την έφερνε από την μονή των Κανάλων. Επιθυμούσε και το έκανε. Ξεκινούσε από την Άνω Σκοτίνα αποβραδίς. Πήγαινε στο μοναστήρι. Φιλοξενούνταν από όλες οι οικογένειες. Προθεσμία ήταν τα Εννιάμερα, γιατί έπρεπε την ίδια μέρα να πάει στο πανηγύρι της Καρυάς).

----------

Σημείωση: Η Μαριάννα Κορομηλά, όταν ήρθε στη Σκοτίνα με την ΕΡΤ πρέπει να έμεινε έκθαμβη μόλις αντίκρυσε τον επιβλητικό ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου. Για την Παναγία τονίζει: «...Το πιο όμορφο κομμάτι, είναι το εικόνισμα της Παναγίας…».

----------
Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ "ΠΑΝΑΓΙΑΣ"

Α. Προπολεμικά: