Κυριακή 24 Απριλίου 2016

Νερά: Βρύσες



 


          Διάσπαρτες είναι οι βρύσες και τα βρυσούλια στην περιοχή της Σκοτίνας. O Δ. ΠΑντερμαλής τον´ιζει: "´οπου νερο´, εκει´ ζωη´ και πολιτισμο´ς" (Ολ´υμπιο Βη´μα 22.11.2001). Περιγράφοντας την επισκοπική του περιφέρεια ο αοίδιμος  μητροπολίτης Παρθένιος Βαρδάκας (1867-1934) και αναφερόμενος στη φυσική ομορφιά της Σκοτίνας υπογραμμίζει:

          «...η Σκοτίνα κείται εις υψηλότερον και του Παντελεήμονος μέρος, επί της νοτιοδυτικής οροσειράς των υπωρειών του κυρίως Ολύμπου, και επί της δυτικής πλευράς φάραγγος, δασώδους και πλήρους πεύκων και οξυών, εξ ής οράται ο Θερμαϊκός μετά της Χαλκιδικής, αναβρυούσης δε πανταχόθεν ύδατα πόσιμα, εύγευστα, ελαφρά, ψυχρότατα και υγιεινά. ΄Αρχεται δε η φάραγξ αύτη από των κορυφών του τερπνοτάτου δασώδους οροπεδίου, επί του οποίου ευρίσκεται η περιώνυμος βρύσις του Κατή, εντός της οποίας και κατά Ιούλιον και Αύγουστον μήνα δεν δύναταί τις πλείον του ενός λεπτού να συγκρατήσει την χείρα αυτού, ώς εκ του μεγάλου ψύχους του ύδατος αυτής, και αφικνείται κατερχομένη μέχρι των παρά την θάλασσαν γαιών του χωρίου, τρίωρον διάστημα περιλαμβάνουσα...». (Παρθενίου (Βαρδάκα), επισκόπου Κίτρους, περιγραφή επισκοπικής περιφερείας Κίτρους επί τουρκοκρατίας, έκδοση: βιβλιοπωλείο «ο Φάρος» Βασ. Ν. Βρούζου-Κατερίνη, σελ. 47).

          Τα «εύγευστα...υγιεινά» αυτά ύδατα επιθυμώ να καταγράψω με την ελπίδα πως θα ικανοποιηθεί η περιέργεια (γιατί όχι και το ενδιαφέρον) αρκετών από τους συντοπίτες μου. Η καταχώρηση γίνεται με απόλυτη αλφαβητική σειρά. Η διατύπωση στο γλωσσικό ιδίωμα του τόπου διατηρείται στο ακέραιο.

Αγιώρς, βρύση στο ανηφορικό πλάτωμα ανάμεσα στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και σχολείο της Κάτω Σκοτίνας.  Εξυπηρετεί κάθε περαστικό.
Αγλαΐτσας Βρυσούλ', βρυσούλα στην Κάτω Σκοτίνα, στην περιοχή της Βασίλας. «Είναι της μανιάς Αγλαΐτσας. Παιδιά της ήταν Θανάσης Μήτσιος, Γιώργος και η μητέρα μου (Όλγα). Και τώρα (Αύγουστος Ι982) έχει νερό. Μάλιστα προχτές που έριξαν νερό από το Γιαταγάνα και θόλωσαν τα νερά, ο κόσμος από 'δώ έπαιρνε νερό. Παλιά βάζαμε ένα φύλλο από πλατάνι, από κολοκύθα, από δέντρο για να τρέχει το νερό» (Γιώργος Κ. Ζιώγας).
Απουλιανίτ'κ' βρύσ', τοποθεσία στην Άνω Σκοτίνα με την ομώνυμη βρύση,
Βλαχάτ' (η), ωραιότατο καραούλι της Άνω Σκοτίνας, καθώς ανηφορίζουμε το δρόμο για τον Νιζιρό. Δροσερότατη και η βρυσούλα "Βλαχάτ'. Από 'κεί φέρνανε νερό οι οικογένειες της γειτονιάς του Γιαννούλη Δάμπλια. Η ονομασία οφείλεται στους βλάχους μαστόρους, οι οποίοι ανακάλυψαν την πηγή. Αυτοί έφτιαχναν κάρβουνα και έμεναν στο χωριό. Οι χωριανοί αργότερα έφεραν το νερό στην πλατεία ("Πλάτανο").
Βρύση στην Αγία Παρασκευή, βλέπε ιστοσελίδα kaliampos-ioannis-skotina.blogspot.com 16.7.14.
Βρυσούλια (τα), μεταξύ Σκοτίνας και Αγ. Παντελεήμονα. «Εκεί το 1974 αλλάξαμε τα τούρκικα ονόματα και βάλαμε ελληνικά, όπως από Σιαλτάν'=Κρυοπηγή» (Νίκος Μακρυβασίλης).
Γιαταγάνα βρύση, ανάμεσα Σκοτίνα και Καλλιπεύκη (βλέπε ιστοσελίδα kaliampos-ioannis-skotina.blogspot.com 4.4.16).
Γιργούλινας βρύση, στη γειτονιά «τ’ Κουλιού» στην Κάτω Σκοτίνα. Σήμερα δεν υπάρχει.
Γούρνις (οι),  προς β. της Άνω Σκοτίνας, δροσερό ποταμάκι με κοκκινωπές όχθες. Απ' εκεί βγάζανε κοκκινόχωμα οι γυναίκες. 'Έφτιαχναν στην αρχή λαγούμια, γούρνες με τα σκεπάρνια. Το κοκκινόχωμα το χρησιμοποιούσαν για τη βαφή των δαπέδων του σπιτιού κι «άλειφαν τς πουδές (ποδιές), ενώ το άσπρο χώμα το χρησιμοποιούσαν για τα όρθια τοίχια» (τους τοίχους). Στις Γούρνες οι βοσκοί αναπαύονταν και απολάμβαναν το δροσερό νερό της ομώνυμης βρύσης. Μια φορά, το 1945, δυο τσομπαναραίοι βάλανε στοίχημα ποιος θα πιει περισσότερα παγούρια νερό. Το στοίχημα το κέρδισε ο Α. Γ.
Κατή (η), οροπέδιο βδ της Άνω Σκοτίνας, το "διεθνές" λεγόμενο, όπου συναντιούνται τα σύνορα των χωριών Σκοτίνας, Καλλιπεύκης, Κρανιάς, Παντελεήμονα, Πούρλιας, Αιγάνης. Τούρκος δικαστής δίκαζε τις υποθέσεις των κατοίκων των χωριών αυτών. Λένε, πως ο δικαστής (κατής) που δίκαζε, πέθανε εκεί στη βρύση. Από κει και η ονομασία «Κατή».
Κεραμίδα, η βρύση με το όνομα «Κεραμίδα» ανάμεσα στη "Βασίλα" και "Παναϊά". Παλιότερα, το νερό έτρεχε από κεραμίδα. Ο Δημητρός Παπαγεωργίου μας θυμίζει: «Ι Σχουρημένους ι Πουτιός ι Ντάμπλιας, όταν ήταν πρόϊδρους μαζί μι του Γκουκουλιάρα κατέβασαν του νιρό μι κιούγκια από τ' αναβρικό τ' Καϊάκα. Τρύπσαν πεύκα (αντί για σουλήνις), τα τρύπσαν μι ν' αρίδα, τα βίδουσαν κι παράχουσαν μέσ' στου χώμα κι ήφιραν του νιρό απ' τ' αναβρικό τ' Καϊάκα κι απ’ τη βρύσ’ Κιραμίδα».
Κλήμα (του συλλόγου «Καλλίνικος») στην κ. Σκοτίνα, πιο κάτω από το «Κουτσέκι», «παρακάτ' στου λάκκου, απ' κάτ' απ' Τσιαούσ' του σπίτ'» (του Ποτιού Καρκαφίρη). «Ι λύκους έπχιασι τς προυβατίνις στου Κουτσέκ' κι τς κατέβασι στου Κλήμα κι γέμσι ι τόπους προυστούργια» (Βαγγέλης Γερομιχαλός), δηλ. ένας λύκος έφτασε ως την πλατεία «Κοτσέκι» κι άρπαξε προβατίνες, τις οποίες οδήγησε στο απόμερο σημείο «Κλήμα» κι εκεί γέμισε ο τόπος από εντόσθια. 
Κόκκα (η), στην ‘Ανω Σκοτίνα, κοντά στον «Αγά», ψηλωμένα από την «Παρθέν'». Ίσως από τις σχισμές που σχηματίζονται στο έδαφος.
Κουτσέκ’, Κοτσέκι, πλατεία στην Κάτω Σκοτίνα. Εκεί η βρύση, δωρεά του Α. Γερομιχαλού από την Αμερική. Το νερό το φέρανε από την Νταλίγκα. Η ονομασία: Από το «κοτσέκι»=αποθήκη του τσιφλικά, όπου συγκεντρώνονταν η συγκομιδή. Εκεί έπαιρναν το φόρο οι Τούρκοι «τζιλέμπδις» από τα φασόλια, σιτάρι, καλαμπόκι κλπ. Τα ταίριαζαν έτσι, ώστε να σχηματίζουν «σουρούλια-σουρούλια» μπροστά στους εφόρους. Όλες οι επίσημες εκδηλώσεις του χωριού (χοροί, πανηγύρια, συγκεντρώσεις) γίνονταν και γίνονται στο «Κουτσέκ’». Αλλού κοτσέκι=1. μεγάλη αποθήκη στην οποία σύναζαν τα σιτηρά τους οι αγάδες, όπου και το κουνάκι του (αντιπροσώπου του αφέντη), 2. κοτσέκια ήταν και διχάλες ξύλινες, επάνω στις οποίες στηριζόταν μακρύ δοκάρι για το κρέμασμα των καλαμποκιών, συνεκδ. από το κοτσέκι (αποθήκη δημητριακών) από το αλβ. kotsek, σερβ. koftsek (Ευάγ.  Αθ. Μπόγκας (Ηπειρ. Ιδιώματα). Στον Α. Καρκαβίτσα («Ζητιάνος») κιουτσέκι=υπόστεγο από καλάμια.
Μουζάς, βρύση στην Άνω Σκοτίνα. (Μουζάς=πηγή). Ακριβώς κάτω από το ιερό της εκκλησίας «Παναγιά». Το νερό πηγάζει κάτω από την εκκλησιά. Από τη βρύση αυτή κάποτε έπαιρναν νερό οι οικογένειες του κάτω μαχαλά (Καλιαμπαίοι, Τρανταίοι, Πινακαίοι, Χασιωταίοι, Παπαζιωγαίοι, Μπιλιαγκαίοι, Μιρικαίοι, Σαουλαίοι κ. ά.). Η ονομασία οφείλεται στο ότι την περιοχή επισκέφτηκε κάποιος Μουζάς, γιατρός, από το Πάπιγγο-Ζαγοροχώρια (Ηλίας Σαούλιας). «Ο Μουζάς πρώτους άρχουντας στο Πάπιγγο. Το τραγούδι λέει: Πάρε του γκιούμι κι έλα να του γιουμίσουμι, στη βρύσ' τα Ναβραγόνια να τα μιλήσουμι» (Γιαννούλα Ζαμπακίδου, από Αρίστη Ηπείρου. Επίσκεψη στο σπίτι μου στη Θέρμη στις 29.12.2006). 
Μπλέτσ’ βρύσ’, ένα βρυσούλι πλάι στο κτήμα των Βλετσαίων στη Βασίλα. Από το βρυσούλι αυτό προμηθεύονταν νερό οι οικογένειες Καλιαμπού και Γερομιχαλού-Καραμπίνα.
Μπριτσιούρου ή Μπριτσιούρα (η), βρυσούλα Κουκρανάτκ', τώρα σα μουτσιαλκό  (βρύση στη γειτονιά του Κοκράνη, που τώρα είναι λασπόνερα).
Νταλίγκα (η), πηγή με άφθονο νερό στην Κάτω  Σκοτίνα, χαμηλότερα από τα Καλιαμπέικα. Παλιότερα προμηθεύονταν νερό από την πηγή αυτή όλες οι πέριξ της Νταλίγκας περιοχές (Αγγέλης, Κοτσιβός κλπ).    
Ντόρους βρύσ’, στο σταυροδρόμι που ένας δρόμος πάει για την Καλλιοπεύκη και ο άλλος για Άνω Σκοτίνα, Η παράδοση υποστηρίζει ότι εκεί οι Τούρκοι έσυραν κάποια χήρα γυναίκα.
Ξισφάι, πίσω από τα «Κουκρανάτκα», επειδή στο λάκκο αυτό οι πέτρες και τα χώματα ξεσφαΐζονται, ξεκολλούν, με αποτέλεσμα να κατακρημνίζονται οι όχθες. Παλιότερα υπήρχε λιθόκτιστη βρύση που την κατασκεύασε ο μακαρίτης Κώστας Χρυσικός.
Παρθέν’ (η), στην Άνω Σκοτίνα πηγαίνοντας προς τον Τρανό Πλάτανο. Η ονομασία από την Παρθένο Μαρία, επειδή απ' εκεί περνάει η λιτάνευση της ιερής εικόνας της Παναγίας κατά το πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου, «καλουέρκου του μέρους» (Ιωάννης Δήμου-Νικολός).
Πλάτανος (του συλλόγου «Καλλίνικος»). Το νερό μεταφέρθηκε με σωλήνες από το λάκκο του Χασαπλιού. Η βρύση από του 1980 και δώθε εξυπηρετεί τους επισκέπτες και ιδιαίτερα όλους τους προσκυνητές της «Παναγίας».
Φουνουμούν’ (Γαργάν’), Φουν(λ)ουμούν' στην Άνω Σκοτίνα, «μόλις πιρνούμι ντ Γαργάν', είνι ξισφαϊσιά μιγάλ' κι στου μπάτου έβγινι νιρό» (Δημητρός Θ. Παπαγεωργίου) (μόλις περνάμε την τοποθεσία «Γαργάνη», συναντάς μια απότομη γυμνή πλαγιά, που στο κάτω μέρος υπάρχει πηγή νερού).
Χασαπλιός, νδ. της πλατείας της Άνω Σκοτίνας, όπου και η παλιά ομώνυμη βρύση. Η ονομασία, φαίνεται πως έχει σχέση με τη σφαγή ζώων:

 "Πέρασα 'π' του Χασαπλιό
πήρα κρέις απ' του παλιό
(δηλ. από παλιό ζώο).
Πέντι μέρις το 'βραζα
κι πέντι του ξάφριζα".

Στα παλιά χρόνια, αυτός που πουλούσε το κρέας (συνήθως Νιζιργιώτς), όταν έφευγε και έφτανε στη Μοίρα (ψηλό καραούλι που οδηγεί προς την Καλλιπεύκη), φώναζε:

"ε! Σκουτνιώτις!
όποιους έφαγι να ξιράσ'!
ου άλουγους καλιγουμένους".
ΕΙΚΟΝΕΣ


                                                η βρύση στην Αγία Παρασκευή


                                    η βρύση στον "Αγιώρ", στο πλάτωμα ανάμεσα 
                                    σε εκκλησιά και δημοτικό σχολείο. Την έκτισε ο 
                                    σύλλογος "Πνευματική Κίνηση Σκοτίνας το 2009.



                                                        "Χριστός" στις Κότρες


                                  Η βρύση στο "Κλήμα" του συλλόγου "Καλλίνικος" (1998)
                                     
                                                                Στο Κοτσέκι


                                 πίσω από το πλατάνι βρίσκεται η βρύση "Μουζάς". 
                                 Στο δρόμο στήθηκε ο "μπερντές (περίεργο πράμα).
                                                     
                                   
Παρατήρηση: όσα γράφονται, αναφέρονται στην προπολεμική κατάσταση. Πρόκειται για την κάτω γειτονιά της Άνω Σκοτίνας. Ο δρόμος του Μουζά ξεκίναγε από τα Μπιλιγκάτκα, Παπαζιωγάτκα, Σαουλιάτκα. Έφτανε στα Καλιαμπάτκα και στη συνέχεια στη βρύση Μουζά. Από κει ξεκίναγε έχοντας δεξιά μας τον Μαλλιάρα, αριστερά τον Γανωτή. Φτάναμε στο Μύλο Καλιαμπού (λάκκος Καλιαμπού), Τρόχαλο Καλιαμπού και προχωρούσε προς άλλα κτήματα (Γερομιχαλού, Γαβρή μέχρι Σιλιό και Κρυόνερο). 


                               ταμπέλα στο δρόμο που φέρνει στη βρύση "Βλαχάτη"

                                   η βρύση στο σταυροδρόμι Παναϊάς-Άνω Σκοτίνας

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου