Παρασκευή 15 Απριλίου 2016

Νερά: Αναβρικά, πηγές, μουτσιαλκά




          Με τη συνδρομή των συγχωριανών και τη συμβολή της προσωπικής εμπειρίας προσπάθησα να συλλέξω πληροφορίες που αφορούν το υγρό στοιχείο της Σκοτίνας, αναβρικά, πηγές κλπ. (οι βρύσες πάνε σε άλλη ιστοσελίδα). Η καταχώρηση των πηγών γίνεται με αλφαβητική σειρά και -«εν πολλοίς»- χρησιμοποιείται η ντοπιολαλιά της περιοχής. Πολλές φράσεις παρατίθενται όπως ακριβώς ακούστηκαν. Κι αυτό από σεβασμό στη διάθεση και  αυθορμητισμό του αφηγητή.

Αγάς, βρίσκεται στην πλαγιά που απλώνεται απέναντι από την Άνω Σκοτίνα, κάτω από τον Άγιο Αθανάσιο. Η ονομασία οφείλεται στον σκοτωμένο εκεί Τούρκο αγά.
Αγιασμός, «πέρ’ απ’ ντ Μπέσινη. Χουχουτίζν τα νιρά ικεί πέρα στ’ αναβρικά. Πώς πααίνουμι στου Κουρί, απάν απ’ του δρόμου. Ικεί έπριπι να βρέξουμι τα ρούχα απ’ τα βαφτίσια, τα ρουχάκια απ’ τα βαφτίσια»  (Δ. Γ. Νικολός).
Αγριόζμ' (οι), οι Αγριόζουμοι, κοντά στην Τούμπα, "έχ' σ' τς 'Αγριόζμ' νιρό".
Αναβρικό τ’ Αγγέλ’, στο λάκκο τ' Παπά (Κάτω Σκοτίνα), καθώς πηγαίνουμε στην Αγία Παρασκευή.
Αναβρικό τ’ Αρακλή, κάτω από την Τούμπα, όπου το κτ´ημα του Ηρακλή Δάμπλια.
Αναβρικό τ’ Παπαγιάν’, στα Παπαγιαννάτ'κα-Πολυχράτκα, ψηλωμένα της Βασίλας.  Εκεί τα παλιά κτήματα κάποιου παπά Γιάννη. Πρεσβυτέρα ήταν η Μόρφω. Αδερφή της η Τσιτσίλου-Βασίλου, από όπου πήρε το όνομα η Βασίλα).
Αναβρικό τς Στέφους (περιβόλ’ Ντιμάτκου), πέρα από τις Κότρες στο δρόμο που φέρνει προς τα Καγκιόλια.
Αυλάκ', στην Άνω Σκοτίνα, από το αυλάκι που έκαμαν οι Σκοτινιώτες για τη μεταφορά του νερού από τους Μύλους στο χωριό. Στη δεκαετία του 1950 υποχρεώθηκαν όλες οι οικογένειες του χωριού να προσφέρουν προσωπική εργασία 4 ημερών. Έκανα κι εγώ 4 μεροκάματα. Υπήρχε κι ένας κατεργάρης που δήλωνε διπλά μεροκάματα. Αυτός είχε μουλάρι και κουβαλούσε από τη Ζλιάνα αμμοχάλικο. Ο «μάγκας» στην αρχή δήλωνε ένα φορτίο, απομακρύνονταν μέσα στο δάσος και το απόγευμα ξαναδήλωνε το ίδιο, με αποτέλεσμα να παίρνει διπλό αγώι για το μουλάρι.
Βίδρα (η), στο Γιαλό της Σκοτίνας, αριστερότερα από το «Πλατάνι». Πριν του 2000 εκεί είχε τις εγκαταστάσεις του ο Ε. Ο. Τ. Ο όρος πιθανόν από το βίδρα=ενυδρίς, κάστορας, «ενυδρίς η κοινή ή ευρωπαϊκή», lutra vulgaris ή europaea, (εγκυκλοπαίδεια Δρανδάκη). Έχει βί(υ)δρες και η Παμβώτις" (Ευάγ.  Αθ.  Μπόγκας (Ηπειρ.  Ιδιώματα)
Γιαβάνους, ένα ρέμα κοντά στα Κουμάσια. Το όνομα το πήρε από κάποιον γέρο Γιαβάνο, που τον σκότωσαν οι Τούρκοι στο ρέμα αυτό. «Ικεί τέλειουνι τ' ανήλιου» (Διονύσης Στύλος-Τσιακμάκης). Στο Γιαβάνο τελειώνει η πλαγιά του ανήλιου απέναντι από το χωριό. Αλλού «Γιοβάνης-ος»=Γιάννης που απαντά στους σλαβόφωνους"» (Κωνσταντίνος Δημ. Ντίνας, "Κοζανίτικα επώνυμα 1759-1916").
Γκαρουφλάς, αναβρικό πιο πάνω από την Πέτρα Κουκουλιάρα, στις Κότρες.
Γκουργκλιάνα, μουτσιαλκά πάνω από τις Κότρες, κοντά στα Τσιαπαρέικα. Γουργκλιάνα λέμε και την σάπια καστανιά.
Ζγκούρα (η), η "μάνα", η δροσερή πηγή, απ' όπου υδροδοτείται σήμερα 1992) η Σκοτίνα. Γκούρα=πηγή νερού. Από το στην Γκούρα=ζ Γκούρα=Ζγκούρα. "Λέγιτι έτσ' γιατί βγαίν' νιρό ζγκουριαζμένου" (Διονύσης Στύλος-Τσιακμάκης)). Φαίνεται πολύ σκούρο γιατί η πηγή καλύπτεται από πανύψηλα έλατα και πλατάνια. Όλο το περιβάλλον είναι σκιερό. Από 'κεί πηγάζει ο λάκκος τ' Παπά.
Καγαλούστρα (η), τοποθεσία προς το λάκκο του Γιαταγάνα, Εκεί λουστρούνταν (πλένονταν) τ 'αγριογούρουνα.
Καϊάκα αναβρικό, στα Καϊακάτκα στη Βασίλα. Ο Δημητρός Παπαγεωργίου (1980) μας λέει: «Ι Σχουρημένους ι Πουτιός ι Ντάμπλιας, όταν ήταν πρόϊδρους μαζί μι του Γκουκουλιάρα κατέβασαν του νιρό μι κιούγκια από τ' αναβρικό τ' Καϊάκα. Τρύπσαν πεύκα, τα τρύπσαν μι ν' αρίδα, τα βίδουσαν κι παράχουσαν μέσ' στου χώμα κι ήφιραν του νιρό απ' τ' αναβρικό τ' Καϊάκα αντί για σουλήνις».
Καμίνια (τα), πλάι στο λάκκο του Παπά. Αναβλύζουν αναβρικά. Ανάμεσα στις πλαγιές Αη-Λιά και Πρίπουρα. Παλιότερα υπήρχαν καμίνια.
Καραμανόλα πλαϊά,  στην Άνω Σκοτίνα κοντά στο Κάγκελο,  «το μέρος βραχώδες» (Δ. Στύλος-Τσιακμάκης).
Καρούτα, στις Κότρες ("Χριστός") υπάρχει δροσερή πηγή, Λέγεται έτσι γιατί παλιότερα υπήρχε μύλος με την καρούτα.
Καψάλα (Καραμανόλα), πιο κάτω από τη βρύσ’ «τζ Ντόρους», πολλά μουτσιαλκά (κτήμα Καραμανόλα).
Κόκκα (η), τοπων. στην άνω Σκοτίνα, κοντά στον "Αγά", ψηλωμένα από την "Παρθέν'",  ίσως από τις σχισμές που σχηματίζονται στο έδαφος.
Κουλιούμπα (η), λάκκος, "πέρα π' τ 'αναβρικό τ' Καραλή", ανάμεσα στην Άνω και Κάτω Σκοτίνα.
Κουπάνες, στο ρέμα της Τούμπας πιο κάτω από τις "Κόκκινες πέτρις".
Κουμάσια, ράχες πάνω από το "Κρυόνερο". Η ονομασία από τη μορφή (κομάσια) των βράχων. Από κάτω υπήρχε το ρέμα "Στριόλακκας-Κρυονέρι". Τη μέρα τα γουρούνια έβοσκαν ελεύθερα τρώγοντας "οξοβάλανα" (βελανίδια οξιάς) και το βράδυ κρύβονταν στα Κουμάσια.
Κρυόνερο, στην Άνω Σκοτίνα όπου πηγάζει ο λάκκος του Σιλιού. Οι πανηγυριώτες της Σκοτίνας και των γύρω περιοχών, κατά το δεκαπενταύγουστο, συγκεντρώνονται στο Κρυόνερο κι απολαμβάνουν το φαγοπότι και χορό.
Κρυοπηγή τουρκ Σαλτάν, στα κασταναριά, περιοχή Παντελεήμονα κοντά στη Σκοτίνα.
Λάκκο Τσιόκας, ο γνωστός Λακκουτσιόκας, χείμαρρος κοντά στον Αη-Λιά. Στον παχύ ήσκιο που σχηματίζουν τα πανύψηλα πλατάνια, ξαποσταίνουμε, καθώς ανεβαίνουμε "απ' ν' ακατνή σ' ν' απαλνή Σκοτινα". Προσωπική εμπειρία: Δεκαετία του 1940 βοσκόπουλα εμείς παίζαμε με τα νερά. Συγκεκριμένα ανοίγαμε βαθιές  μπάρες. Χώναμε το κεφάλι βαθιά στο νερό. Κέρδιζε αυτός που βαστούσε περισσότερο χρόνο μέσα στο νερό.
Λούστρις, προς τα Τρία αναβρικά (Άνω Σκοτίνα) και στα μουτσιαλκά (λασπώδη μέρη) κάτω από τις καστανιές του Μπιλιάγκα.
Μάνας νιρό, δροσερότατη πηγή στην πλάκα της Γαρουφλούς κοντά στα Μαγκούρια.
Μάρμαρος, βλέπε ιστοσελίδα kaliampos-ioannis-skotina.blogspot.com, 5.2.15
Μαρνέλα, αναβρικό στο λάκκο του Μαρνέλα.
Μέτσοβο, αναβρικό; ανάμεσα Κότρες και Αλώνια.
Μουτσιαλκά, νερά βρώμικα, λιμνάζοντα. Παρατηρούνται σε πολλά αναβρικά, βρύσες, τρεχάμενα νερά.
Μπαρτζόη, αναβρικό στη θέση Μπαρτζόη, κοντά στο «Χριστό» στις Κότρες.
Μπέρ’, αναβρικό στη Μπέρη.
Μπέσινη (η), πέντε βρύσες μαζί, στην Άνω Σκοτίνα, στα νότια του χωριού.
Μ'τσιάρα (η), στην Άνω Σκοτίνα πλαγιά απότομη που καταλήγει στην πηγή "Ζγκούρα". "Είνι μουτσιαλκά, βγαίν' νιρά απού πουλλές φλέβις" (Διονύσης Στύλος-Τσιακμάκης), μάλλον από το μουτσάρα=υγρότοπος (Θαν. Παπαθανασόπουλος, γλωσσάρι Ρούμελης), αλ. μτσιάρα (η)=δυνατό χτύπημα στο κεφάλι, που φτάνει μέχρι την πολτοποίηση (Γ. Τσαμπούρης-Κ. Βούδρια (Κολινδρός «θα σι κάνου μτσιάρα του κιφάλ».
Μύλ' (οι), Μύλοι, άφθονα νερά στο δρόμο από Άνω Σκοτίνα προς Καλλιπεύκη. Βλέπε ιστοσελίδα kaliampos-ioannis-skotina.blogspot.com, 24.8.15.
Νεράκι, κοντά στην Καλλιπεύκη, πιο κάτω από τους Μύλους. 
Ντάμπλια, τα νερά του γνωστού λάκκου Δάμπλια στη Βασίλα.
Παλιαύλακο, παλιό αυλάκι που χρησίμευε για μεταφορά νερού από τον Παλιόμπλο μέχρι την Κορκοφωλιά.
Παλιόμπλους, πηγή ανάμεσα στα Καμίνια και Ζγκούρα στην Άνω Σκοτίνα. Παλιότερα υπήρχε νερόμυλος.
Παραμύθας, τα νερά στο γιαλό της Σκοτίνας, αριστερότερα της Βίδρας. Έχουμε και επώνυμο Παραμύθας. Πιθανόν η καταγωγή των παππούδων από την Παραμυθιά.
Πολυχρού αναβρυκό, στους Πολυχραίους (Κάτω Σκοτίνα).
Πρότσ' (η), σύνορο  (λάκκος) περιοχών Άνω Σκοτίνας και αγ. Παντελεήμονα.  Τοπίο άγριο με καθαρά νερά. Εκεί σφάχτηκαν Λεπτοκαρίτες και Λιτοχωριωοί στις 29. 1. 1944.
Σακράφ', τα νερά στη θέση «Σακράφη» στα βδ της Άνω Σκοτίνας. Έχουμε την παροιμιώδη φράση των γιαγιάδων μια βιλουνιά στ' Πρότσ' κι μια σ' τ’ Σακράφ". Η φράση εκφράζει την τεμπελιά, δηλ. περνάς μια βελονιά (καθώς μπαλώνεις κάτι) στην τοποθεσία Πρότση και την άλλη βελονιά την περνάς στην τοποθεσία Σακράφη.
Σιλιός, πηγή με πολύ νερό. Οι γυναίκες πλένανε τα στρώματα (προπολεμικά) στις μεγάλες πλάκες του Σιλιού προς ν. της Άνω Σκοτίνας,  Σλαβικά  selo=χωριό, εξοχικό κτήμα.
Σιντούκια (τα), βδ. της Κάτω Σκοτίνας, κοντά στη Ζλιάνα. Έχουμε άνω και κάτω Σιντούκια, από τις δυο βαθιές μπάρες που σχηματίζουν δυο, αντίστοιχα, καταρράκτες. Αυτές οι μπάρες μοιάζουν με  σεντούκια.
Σιουλνάρια (τα), πηγή στα βράχια με τα κρυστάλλινα νερά κοντά στον Άγιο Νικόλαο τον Χαλάλιο.
Σιουρβάλα, καταρράχτης, το Κάγκελο, κοντά στην Τούμπα.
Σκλήθρα (η), βδ. της Κάτω Σκοτίνας κοντά στο Ξισφάι με πολλά μουτσιαλκά. Πιθανόν από τη σκελίδα.
Σμίξη, σμίγουν τα νερά λάκκου Παπά και τρανού λάκκου.
Σμούλια (τα), τα νερά που συναντούμε στο σταυροδρόμι "Τσιαπάρ' προς την τοποθεσία Ντούκ' Αλμάκια.
Σταλαματιά (η), τοπωνύμιο με νερά κοντά στα Κρεβάτια πιο πάνω από το μεγάλο Σιντούκι.
Σταυρός τ' Καραλή, τα νερά στα. βα της Άνω Σκοτίνας, κασταναριό τ' Καραλή. 
Τούμπα, λάκκος, αναβρικά, πηγές, άφθονα νερά. Εκεί και το μαντρί του Καλιαμπού (προπολεμικά).
Τρία Ναβρικά,  βδ της Άνω Σκοτίνας προς Καλλιπεύκη (τρία αναυρικά, πηγές).
Φουν(λ)ουμούν' (η), περνάμε την τοποθεσία «Γαργάνη» στην Άνω Σκοτίνα, συναντούμε μια απότομη γυμνή πλαγιά, που στο κάτω μέρος υπάρχει πηγή νερού.
Χούχλο, δροσερή πηγή, που το νερό που βγαίνει φαίνεται σαν να χοχλάζει. Στα δυτικά της Άνω Σκοτίνας. 
----------
ΕΙΚΟΝΕΣ

                                                              η Ζγκούρα

                                                                            τα Κουμάσια

                                                              ό Λακκοτσιόκας

                                             η Σμίξη (αριστερά η Κουρκουφουλιά)

                                                                     η Τούμπα


                                                          

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου