Αρχαιολογία: Λείβηθρα

Τον Ιούνιο του 1975 ο αείμνηστος δάσκαλος Νίκος Δάμπλιας του Θεοχάρη μου έδωσε δακτυλογραφημένη εργασία του Δημητρίου Νικολάου Δάμπλια ή Δάπλη, στρατιωτικού ιατρού (χειρουργού). Πιθανώς να πρόκειται για τον Δημήτριο που ανήκει στην οικογένεια των Δαμπλαίων με τα παιδιά: Μανόλης, Δημήτριος, Βασίλειος, Γραμματή, Καλή. Ο Δημήτριος υπηρέτησε στη Σάμο ως στρατιωτικός γιατρός. Η εργασία φέρει επιγραφή «η Πιερία» και χρονολογία «Αύγουστος 1908». Από την εργασία αυτή επιλέγω μερικά αποσπάσματα που αναφέρονται στον αρχαιολογικό χώρο των Λειβήθρων.
Γράφει, λοιπόν, ο Δημήτριος Δάμπλιας ή Δάπλης:

«Ο Γάλλος αρχαιολόγος Ηenzey εξέδωκε τω 1860 βιβλίον επιγραφόμενον Le mont Olympe…» (το βουνό Όλυμπος). Ούτος περιήλθεν και διήλθεν κατά σπιθαμήν, δυνάμεθα να είπωμεν, τον 'Ολυμπον και πάντας τους περί τον 'Ολυμπον τόπους προς έρευναν και περιγραφήν ιδίως των σωζομένων αρχαιοτήτων. Ασφαλέστερον οδηγόν δεν ηδυνάμην να εύρω. Εξ αυτού, λοιπόν,  ηρανίσθην τας περιγραφάς των κυριωτάτων σημείων της κάτω Πιερίας.

Η αρχαία Πιερία, μέρος ούσα της Μακεδονίας, εξετείνετο από των εκβολών του Πηνειού μέχρι Αλιάκμονος. Πρώτη πόλις αυτής ήτο η Φίλα, όπου νυν ο Πυργετός και ακριβέστερον, κατά την εγγύς τούτου θέσιν Βουρού-βαρί. Βορειότερον έκειτο το Ηράκλειον, όπου νυν ο Πλαταμών. Μίαν δε περίπου ώραν προς β. του Πλαταμώνος είναι η Ζιλιάνα, ποτάμιον ευρύστομον. Μέχρι τούτου η ακτή είναι χαμηλή. Τουντεύθεν υψούται το έδαφος αποτόμως και γίνεται επικλινές από των ποδών του Ολύμπου μέχρι της θαλάσσης. Εκεί, όπου η βραχώδης αύτη κλιτύς συνάπτεται προς τον 'Ολυμπον, κείται το χωρίον Λεπτοκαρυά, εις απόστασίν τινα από της αριστεράς όχθης της Ζιλιάνας.

       Από του σημείου τούτου η όψις του Ολύμπου είναι καταπληκτική και μεγαλοπρεπής. Παρατηρούμεν εις το αυτό μέρος διανοιγομένας τέσσαρας στενάς φάραγγας εισχωρούσας βαθέως εις τα πλευρά του όρους. Δι’ αυτών εκχέονται τέσσαρες χείμαρροι, οίτινες ενούμενοι αποτελούσι την Ζιλιάναν. Αι δύο πρώται εξ αυτών κατέρχονται εκ του όρους προς β. του χωρίου Σκοτίνα, κεχωρισμέναι των άλλων υπό μεγάλου βράχου κατά κορυφήν τετμημένου, όστις ορθούται μεταξύ αυτών ως μεσότοιχον και καλείται Καραβίδα ή Δουργιανή. Η τρίτη είναι το στενόν της μονής των Κανάλων, δι ου κατέρχονται τα ύδατα της πεδιάδος της Καρυάς, η δε τετάρτη κατεβαίνει έκ τινος άλλου μικρού οροπεδίου, το οποίον καλείται Μπεκλέση. Η ονομασία αύτη έχει καταπληκτικήν αναλογίαν προς όνομα περίφημον εν τη αρχαία Γεωγραφία του τόπου, του των Λειβήθρων. Η δε συμφωνία των ονομάτων τούτων είναι γεγονός αξιοσημείωτον. Ο Τίτος Λίβιος, ίνα ορίση ακριβώς το μέρος, όπου κατέβη η στρατιά του Ρωμαίου υπάτου Φιλίππου, η κατά του Περσέως 

βαδίζουσα, λέγει ότι η κατάβασις εγένετο μεταξύ Ηρακλείου και Λειβήθρων. Σημειωτέον δε ότι οι Ρωμαίοι κατερχόμενοι των κλιτύων του κάτω Ολύμπου ώφειλον πάντοτε να οδεύωσιν εντεύθεν των στενών των Καναλίων, άτινα ήσαν εμπόδιον ανυπέρβλητον. Ο δε Στράβων λέγει ότι τα Λείβηθρα έκειντο πλησίον της Πιμπλείας κώμης της πόλεως Δίου. Αι δύο αύται μαρτυρίαι καταδεικνύουσι σαφώς ότι τα Λείβηθρα έκειντο μεταξύ Ηρακλείου και Δίου. Τα
Λείβηθρα είς των ιερών τόπων της Πιερίας και το μέγα ιερόν των πιερίδων μουσών. Ο Παυσανίας αληθώς διηγείται ημίν πώς η πόλις αύτη κατεστράφη υπό του Ζυός, χειμάρρου του Ολύμπου. Αλλά και η διήγησις αύτη είναι μυθική, ουδόλως ορίζουσα τον χρόνον του συμβάντος. Επίσης κατά τους χρόνους του Περσέως ή του Αλεξάνδρου ευρίσκομεν κατά τύχην εν τοις ιστορικοίς το όνομα των Λειβήθρων. Τοιαύτη είναι και η Ζιλιάνα και επειδή αι όχθαι αυτής δεν είναι ισοϋψείς, εκχυλίζει μανιωδώς επί της δεξιάς όχθης, η οποία είναι χαμηλοτέρα. Δια τον λόγον τούτον οφείλομεν να τοποθετήσωμεν τα Λείβηθρα επί ταύτης μάλλον ή (και όχι) προς το μέρος της Λεπτοκαρυάς, ήτις κείται επί της υψηλοτέρας (αριστεράς) όχθης και εκτός παντός κινδύνου»*.

----------

* Σε σχετικό διαφημιστικό φυλλάδιο του καφενείου «Λείβηθρα» (παλιά Λεπτοκαρυά 2001) αναφέρεται: «Στους πρόποδες του θεοκατοίκητου Ολύμπου τοποθετούνται ιστορικά και αρχαιολογικά τα Αρχαία Λείβηθρα, ο τόπος της ταφής του Μυθικού Ορφέα. Η καταστροφή της αρχικής πολίχνης  των Λειβήθρων έγινε όταν ο χείμαρρος Συς, που πήγαζε από τον ΄Ολυμπο, ξεχείλισε και γκρέμισε τα τείχη, τους ναούς και τα σπίτια των Λειβήθρων. Ο χρησμός έλεγε, ότι αν ο ήλιος έβλεπε τα οστά του Ορφέα, η πόλις θα καταστρέφονταν από τον Συν. (Συς=άγριογούρουνο).  Τελικά η καταστροφή δεν είχε μορφή τέρατος, αλλά μορφή φυσικής θεομηνίας. Ο τάφος και τα οστά του Ορφέα τότε μεταφέρθηκαν σε άλλο σημείο στους πρόποδες του Ολύμπου.

----------

Σημείωση. Από τον Άγιο Νικόλαο μέχρι Ζλιάνα εκτείνεται η πόλη των Λειβήθρων (σήμερα η περιοχή ονομάζεται «Αλώνια». Προπολεμικά τα Καλύβια Σκοτίνας φέρανε την  ονομασία. "Λείβηθρα". Οι παλιότεροι κάτοικοι θυμούνται πως στα σχολικά τους τετράδια γράφανε «εν Λείβηθρα».

 

       ΤΑ "ΑΛΩΝΙΑ" ΤΗΣ ΣΚΟΤΙΝΑΣ ΜΕΧΡΙ ΤΗ ΖΛΙΑΝΑ

  "αι όχθαι αυτής (της Ζλιάνας) δεν είναι ισοϋψείς, εκχυλίζει 
  μανιωδώς επί της δεξιάς όχθης, η οποία είναι χαμηλοτέρα".

---------- 

ΕΙΚΟΝΕΣ

                                                    Φαράγγια της Ζλιάνας

 

                    Ο λάκκος της Τούμπας ενώνεται με τον λάκκο της Δουργιανής. 

                    Αυτοί οι δυο λάκκοι παρακάτω ενώνονται με τον λάκκο «Σιουλνάρια» 

                    και μαζί χύνονται στη Ζλιάνα. Ο λάκκος της Μπεκλέση (οι ντόπιοι 

                    λένε Μπιχτέσ’), ενώνεται με το χείμαρρο «Κανάλια» για να 

                    καταλήξουν μαζί στη Ζλιάνα.