Εκκλησίες: Άγιος Αθανάσιος

                                                

                

                                  Πάνω στο καραούλι η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου.

                                  Μπροστά μας αριστερά το Εικονοστάσι του Μάρμαρου

Στην απόκρημνη πλαγιά του Μάρμαρου, ψηλά στο καραούλι   του Κοιμητηρίου φαντάζει σκαλωμένη η εκκλησιά του Αγίου Αθανασίου. Εκείνος που θα ασχοληθεί επιμελώς με την ιστορία του ναού θα ‘ναι πολύ ευτυχής. Η προσφορά του στο χωριό θα θεωρηθεί πολλαπλώς θετική. Εν προκειμένω όλο το θέμα εξετάζεται από δυο πλευρές:

 

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: Εκκλησία

 

Άγιος Αθανάσιος με την καμπάνα

Ιστορικός ναός (μονόχωρος) με πλούσιο αγιογραφικό υλικό του 17ου αιώνα. Αποσπά το 1ο βραβείο Βρυξελλών στις 25.11.1995 (βλ. τεχνογράφημα 15.2.1996 της Χαρούλας Σιαξαμπάνη αρχιτέκτονος της 9^ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων). Η αγιογράφηση πρέπει να έγινε από κάποια συνεργεία έμπειρων Μακεδόνων ζωγράφων. Ο ναός είναι κτισμένος στο ύψωμα (υψ. 750 μ), προς το βόρειο μέρος της Άνω Σκοτίνας. Συγκεκριμένα στα δεξιά του δρόμου που πάει από Τρανό πλάτανο προς Καρόπλα. Ο ναός έχει τρεις εισόδους (βόρεια, νότια, δυτικά). Χρησίμευε ως νεκροταφειακός ναός μέχρι τον Εμφυλιο. Αποτελεί έργο των χρόνων, που η παρουσία .των Σκοτινιωτών είναι πια εμφανής. Κατά την περίοδο του αιώνα που αναφερόμαστε κτίζονται και σπίτια στο χωριό*. Όλο το αγιογραφικό υλικό είναι  σκηνές από την Αγία Γραφή (Παλαιά και Καινή Διαθήκη).

     Η κ. Σιαξαμπάνη δίνει αξιόλογα πληροφοριακά στοιχεία. Αποσπασματικά αντιγράφω μερικά από αυτά: «1. ο μεταβυζαντινός αυτός ναός, ο κοσμημένος με τοιχογραφίες εξαίρετης τέχνης βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τον οικισμό, 2. πρόκειται για μονόκλιτη βασιλική με νάρθηκα και στοά στη νότια πλευρά,  Οι συνολικές διαστάσεις του ναού είναι 22,5Χ11 μ., 3.  το δάπεδο του ιερού παρουσιάζει την ιδιομορφία, αντί να υψώνεται κατά ένα σκαλοπάτι από τον κυρίως ναό, βρίσκεται χαμηλότερα κατά 13 εκ. Ο ναός έχει κατασκευαστεί έτσι, ώστε να προσαρμόζεται στη μορφολογία του εδάφους, ακολουθώντας βαθμιδωτά την κλίση του, 4. Φάσεις κατασκευής: ο ναός δεν έχει κτιστεί από την αρχή όπως εμφανίζεται σήμερα. Το αρχικό κτίσμα του 1656, αν πιστέψουμε την επιγραφή, αποτελούν ο κύριος ναός και ο νάρθηκας. Στον αρχικό αυτό πυρήνα ήρθαν να προστεθούν αργότερα και διαδοχικά, πρώτα η νότια στοά με τον δυτικό χώρο και στη συνέχεια έρχεται το φράξιμο της στοάς, στο ανατολικό άκρο της, στα 1876, όπως μας πληροφορεί η επιγραφή πάνω από την είσοδο του χώρου».     

     Στο «Υδρείον», φ.1 (5. 11. 2001) ο Βαγγέλης Παπαθανασίου σημειώνει: «στα νότια προσκολλάται ανοιχτή στοά, η τελευταία πεσσοστήρικτος είναι του 1876, βάσει χαρακτής επιγραφής άνωθεν της εισόδου σε δωμάτιο διημερεύσεως (στο οποίο απολήγει η στοά στα ανατολικά): ΕΠΙΤΡΟΠΕΥΩΝ {Ε}Ν 1876 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ /6 ΜΑΣΤΟΡΟ/ΓΕΩΡΓΗΣ».

Σχετική εργασία (έρευνα) παρατηρούμε στο «Οδοιπορικό στην Άνω Σκοτίνα. Οι τοιχογραφίες της Κόλασης» της Ευλαμπίας Τσιρέλη, που αναρτήθηκε στο διαδίκτυο (Life, Science and Fiction by Evlampia Tsireli).

     Ο Άγιος Αθανάσιος γιορτάζει δυο φορές το χρόνο. Μια στις 18 Ιανουαρίου και μια στην ανακομιδή των λειψάνων του αγίου, στις 2 Μαΐου, όπου έχουμε και το επίσημο πανηγύρι. Δυστυχώς από τη δεκαετία του 1990 ο ναός είναι κλειστός. Να ευχηθούμε γρήγορα να ξαναλειτουργηθούμε.

----------

                * ενδεικτική είναι μικρή επιγραφή σε λίθινο πλακίδιο που φυλάσσεται

        στον ξενώνα του Θάνου Συντριβάνη. Στην επιγραφή αυτή σημειώνεται:

        «ΕΠΗ ΤΟ 1692».     

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: Λαϊκή παράδοση

 

1. στην ανάρτηση της 8.1.15 με τίτλο «τα γίδια στο Κοιμητήριο» γίνεται εκτενής αναφορά στη λαϊκή παράδοση που σχετίζεται με τον Άγιο Αθανάσιο.

2. το 1945, τσοπανόπουλο δέκα ετών, έκαμα μια κατεργαριά:  έμπασα τις γίδες στον ξένο μπαξέ στην τοποθεσία «Κατράνη»*. Για να τρώνε τις φασουλιές αμέριμνα, βούλωσα τα κυπριά με χόρτα

(για αποφυγή θορύβου). Στην επιστροφή προσπερνώντας τον Άγιο Αθανάσιο μ’ έπιασε κρύος φόβος. Ο νους μου πήγε στο κακό. Μήπως ξεσηκωθούν οι πεθαμένοι. Ήταν «μούρκια», σούρουπο. Ακαριαία παίρνω σωτήρια απόφαση. Χώνομαι στη μέση του κοπαδιού, Ανοίγω όλα τα κυπριά,  παροτρύνω τις γίδες να τρέχουν και το κουδούνισμα να είναι δυνατό. Στον Τρανό Πλάτανο ηρέμησα. Τα φαντάσματα εξαφανίστηκαν!

3. το καλοκαίρι του 1993 ο Δημητρός Παπαγεωργίου μου εκμυστηρεύτηκε: «Μι του Θιουχάρ του Ντάμπλια είχαμι τα γίδια παναθέ ‘π’ τ’ Μοίρα [πιο πάνω από τη Μοίρα, κοντά στα Κοιμητήρια]. Πήρι βρουχή κι τα γίδια κόβν σιακάτ’ κι πααίν στου νάρθηκα ‘π’ τουν Αϊ-Θανάσ’. Μι λέ’: «πάρι μπρουκόβα κι τράβα σιακάτ’ [πάρε την προκόβα και πήγαινε κάτω στον Αϊ-Θανάση). Ιγώ θα κάτσου να μάσου του τυρί». Μπρουκόβα κουκούλα κι κόβου σιακάτ’. Του μπιρίμινα, του μπιρίμινα πότι να κατιβεί. Σα να μι πήρι λίγου ι ύπνους. Αυτός πάει απού πίσου, ‘π’ του πουρτί. [αυτός μπήκε από τη βορεινή πόρτα]. Μπαίν’, ανάβ’ τ’ λαμπάδα, πααίν’ στου ψαλτήρ’ «ααα, ααα». «Αμάν, βγήκαν οι πιθαμέν’». Ήταν κατά του 1934. Όξου βρουχή τουλούμπα.

4. όταν πέθανε ο μακαρίτης (…) και το φέρετρο με τη νεκρική συνοδεία έφτασε στην Παρθένη τς απαλνής Σκοτίνας, οι συγγενείς έκλαιγαν και η κόρη του έβγαζε θρήνο: «αχ! πατέρα μ'! μι πχιον να σι συντουμοιάσου!»

Κι ο μπαρμπα Γιαννούλς ο Τράντας φώναξε: «Ιά, μι γκαρυά τς Στάθους».

Εννοούσε τον κορμό της καρυδιάς της Στάθους, που ισκιώνει όλη την Παρθένη.

     Πάντα στον τόπο αυτό σταματούσε η νεκρική πομπή για να ξαποστάσει ο κόσμος, να πάρει μια ανάσα. Διότι από κει και πέρα η ανηφόρα μέχρι τον Τρανό Πλάτανο είναι απότομη, ανυπόφορη.

----------

* σε άλλη περίπτωση δεν την γλίτωσα, όταν  μια βραδιά «πάτησα» τον μπαχτσέ «τς Στύλινας σ’ τ’ Σκήπ’». Την επομένη έρχεται χαρτί στον πατέρα από τον Κακάλη Ντουραλή, αγροφύλακα με την υποχρέωση να πληρώσει ο πατέρας μου δέκα οκάδες χοντρά (γίγαντες) φασόλια.

----------

Επεγηγήσεις:

Καρόπλα, βλ. ανάρτηση 8.1.15

Κατράνη (η), τοπων. στα βόρεια της Άνω Σκοτίνας. Πευκόφυτη περιοχή. Από τους κορμούς των δέντρων οι Σκοτινιώτες βγάζανε δαδί, από το οποίο φτιάχνανε κατράνη.

Μάρμαρος, βλ. ανάρτηση 8.1.15

Μοίρα, βλ. ανάρτηση 8.1.15

Παρθένη, βλ ανάρτηση 8.1.15

Σκήπ’, βλ. ανάρτηση 5.2.15

Τρανός πλάτανος, Ανηφορίζοντας προς το πλατάνι, από Άνω Σκοτίνα προς Καλλιπεύκη.φτάνουμε "στου ντρανό του Μπλάτανου". Στον Τρανό τον Πλάτανο ο κόσμος όλος κατά τον εσπερινό του δεκαπενταύγουστου περίμενε την Παναγία των Κανάλων. Δηλ. μια επιτροπή έπρεπε από μέρες να προετοιμάσει τα πράγματα, ώστε η Εικόνα της Παναγίας να μεταφερθεί από το μοναστήρι των Κανάλων στο πανηγύρι της Σκοτίνας. Έτσι, στον Τρανό τον Πλάτανο γινόταν περίλαμπρα η υποδοχή της Παναγίας. Ακολουθούσε λιτανεία, στην οποία όλος ο κόσμος συμμετείχε με το παραδοσιακό "Κύριε ελέησον". .