έθιμα: η Τσιαγκάλα

         Στη Σκοτίνα Πιερίας οι αποκριάτικες εκδηλώσεις κορυφώνονται με το στήσιμο της Τσιαγκάλας στο μέσο του χωριού. Αυτό γίνεται κατά το σούρουπο της Κυριακής «τς Τυρούς» (Τυρινής). Πρωτύτερα οι χωριανοί (κυρίως η νεολαία) κουβαλάνε από το βουνό ένα κορμό πεύκου. Εντωμεταξύ κόβουν πουρνάρια, τα οποία μεταφέρουν και  τοποθετούν στο σημείο της πλατείας, όπου πρόκειται να στηθεί η Τσιαγκάλα. Στήνεται και στολίζεται η Τσιαγκάλα. Ο χώρος πλημμυρίζει από κόσμο. Με αγωνία περιμένουν να καμαρώσουν το θέαμα (άναμμα) της Τσιαγκάλας.

       Το αρμόδιο πρόσωπο δίνει «φόκο» και η Τσιαγκάλα γίνεται «μπαρμπατζιάνα» (φωτιά με μεγάλη φλόγα). Τα τραγούδια παίρνουν «φωτιά» κι χορός φουντώνει.

       Περισσότερα για το αποκριάτικο έθιμο της Τσιαγκάλας βλέπε ιστοσελίδα μου (ανάρτηση 19.2.16). Σήμερα περιορίζομαι στα παρακάτω:

1. ΤΟΠΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

Τσιαγκάλα μ' ποιος, τσιαγκάλα μ' ποιος σι στόλισι

κι είσι στουλισμένη τσιαγκάλα μου καημένη.

Πρώτους εινί (είναι), πρώτους εινί ι Γιώρς τ' Χασιώτ'

κι δεύτιρους ι Τράντας, κι δεύτιρους ι Τράντας (τζ Γιαννούλινας).

Η μάνα μου μι στόλισι κι ι δόλιους ι αδιρφός μου.

Πέθανι ι Κριάτους πέθανι, ψυχουραγάει ι Τύρους.

Ταράζ' ι Πράσους την ουρά κι ι κρόμδαρους τα γένια.

Τσουκνίδα που 'ζι συ (πού είσαι συ)

να πάρου τη γκουρφή σου, να σι κουρφουλουγήσου.  

  
         Με το τραγούδι αυτό, παλιότερα (στην Άνω Σκοτίνα), ο κόσμος «εξεθείαζε»  τους          πρωτεργάτες της Τσιαγκάλας.

2. ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΤΣΙΑΓΚΑΛΑΣ: Η απάντηση δίνεται από το όλο τελετουργικό, του οποίου εξωτερικά στοιχεία είναι: φωτιά, χοροί, χαρές, τραγούδι, ξεφάντωμα. Η εσωτερική, όμως, επιθυμία του λαού κρύβεται στην αναζήτηση της «κάθαρσης». Για την κάθαρση αυτή οι χριστιανοί αγωνιωδώς περιμένουν το «ξημέρωμα» της «Καθαρής Δευτέρας».

3. ΣΥΓΝΩΜΗ-ΣΥΓΧΩΡΗΣΗ: Συνηθίζεται στη Σκοτίνα, πριν την εκδήλωση της Τσιαγκάλας, οι νεότεροι να ζητάνε συγχώρηση από τους γονείς και παππούδες. Στην «απαλνή» Σκοτίνα, θυμάμαι, όλα παίρνανε μορφή   ιεροτελεστίας. Ο νέος με τα δυο

χέρια κρατώντας την ματσούκα (βέργα σαν τον πλάστη), υποκλίνονταν μπροστά στο γονιό, έκανε κανονική μετάνοια και με σεβασμό έλεγε «συγνώμη». Άκουγε τη φράση «σι σχουρνάου» και πήγαινε στο καλό.

4. ΕΠΕΞΗΓΗΜΑΤΙΚΑ:

α. ο όρος «τσιαγκάλα» συναντιέται σε διάφορα μέρη. Στην Ήπειρο αναφέρεται ως τζαμάλα. Τα παιδιά τραγουδούσαν: «'Αηστε παιδιά για ξύλα, στουν καλόν τον λόγγον, κι οι κοπέλες για μανούσια, κι οι νιες για ιτιές, κι οι γριές για βατσνές». Άλλα ονόματα της τσιαγκάλας: αλαγούζα, γκριτζάλα (υψηλή εκ ξύλων πυρά). Στον Πόντο έχουμε τη λέξη τσιαγκάλια=μεγάλα ξύλα σηκωμένα προς τα πάνω (Ιω. Τσαγκαλίδης, Κατερίνη).

β. μπαρμπατζιάνα (η), φωτιά με μεγάλη φλόγα, τουρκ. μπαρμπατζιάν= παλικαράς. Στον Κολινδρό μπουμπούνα=φωτιά, φλόγα, μτφ. το κοκκινωπό πρόσωπο, στη Ρούμελη τζιαραμπίνα=μεγάλη φωτιά.

Σημείωση: Παράλληλα με την Τσιαγκάλα μου ‘ρχονται στο νου οι πιτσιρικάδες της Άνω Σκοτίνας με το παιχνίδι «γουμάρες». Πρόκειται για κατασκευή της "γουμάρας" (από ξύλα πεύκου),  την οποία σέρνουν τα μικρά παιδιά παίζοντας στους μαχαλάδες της Σκοτίνας. Διατηρώ την προσωπική μου ανάμνηση: Στα πέντε μας περίπου χρόνια με τον Θόθωρο Μερίκο (θέσχωρέστον), τρέχαμε στα «Κιλιά», κόβαμε «πιφκούλια» (μικρά πεύκα) και φτυάχναμε τη «γουμάρα». (Οι ντόπιοι γνωρίζουν τα σημεία του δάσους, από όπου προμηθεύονται κλαδιά για  Τσιαγκάλα και "γουμάρα".

                     Η τοποθεσία "Κιλιά" από όπου κόβαμε κλαδιά α) οι μεγάλοι για 
                           την Τσιαγκάλα και β) οι μικροί για το παιχνίδι "γουμάρα"