εκκλησίες: Αϊ-Νικόλας ο Χαλάλιος

                 Αϊ-Νικόλας

Μικρό εκκλησάκι προς τα βόρεια της Άνω Σκοτίνας, κοντά στα «Σιουλνάρια», δροσερή πηγή (σουλνάρα τα νερά) και παρακάτω από τις «Κφάλες» (απέραντα κασταναριά με πολλές κουφάλες). Ο κόσμος ξέρει την ονομασία «΄Αι-Νικόλας ο Χαλάλιος». Το όνομα βγαίνει προφανώς από το Θαλάλιος, που προέρχεται από Θαλλέλαιος *. Το πώς συνδέεται το όνομα του αγίου Νικολάου με τον άγιο Θαλλέλαιο μας είναι άγνωστο. Πιθανολογούμε την εκδοχή της κοινής γιορτής των αγίων (20 Μαΐου), α) Νικολάου (ανακομιδή λειψάνων και β) Θαλλελαίου **.

Παλιά ήταν μικρό εκκλησάκι  με ντουβαράκι και τοιχογραφίες. Το 1985 κάηκε από πυρκαγιά και ξαναχτίστηκε γύρω στο 1988 στη σημερινή μορφή. Το Εκκλησιαστικό συμβούλιο αποτελούσαν οι: πρόεδρος παπά Γιάννης Σκρέτας, επίτροποι Γεώργιος Δάμπλιας, Γεώργιος Πολυχρός,, Παύλος Στύλος-Ματσιούλας, Νικόλαος Μαρνέλας. μάστοροι: Χρ. Τράντας, Απ. Μάνος, Θεοχ. Τράντας, Κ. Φατέκας.

----------

* «Μάρτυς, 20 Μαίου. ΄Ηθλησεν επί Νουμεριανού, ιατρός το επάγγελμα, καταγόμενος εκ Λιβάνου. Συλληφθείς εντός δάσους εν Αναβαρζώ της Κιλικίας Β΄, ωμολόγησε τον Χριστόν και κατόπιν βασάνων απετμήθη την κεφαλήν εις ΄Εδεσσαν» (Θρηρκ. και Ηθ. Εγκυκλ., τ. 6).

** το Συναξάρι αναφέρει:-«Τη κ’ (20ή) του αυτού μηνός μνήμη του Αγίου Μάρτυρος Θαλλελαίου.

-«τη αυτή ημέρα η ανακομιδή και μετακομιδή του λειψάνου του εν αγίοις Πατρός ημών Νικολάου Μύρων της Λυκίας του θαυματουργού»

ΛΑΪΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ: Μέρα-νύχτα «στου είνουρου» (όνειρο) του κάθε Σκοτινιώτη ταιριάζει να τριγυρνάει μια σκέψη: οι μελλούμενες γενιές να φτιάξουν ένα πέτρινο δρομάκι που θα ακολουθεί το μονοπάτι που φέρνει  στα Σιουλνάρια. Το μονοπάτι αυτό ξεκινάει από τον Άγιο Νικόλαο έχοντας αριστερά «τς κιρασιές ντ Μπίκα» * και δεξιά «τς καστανιές ντ Ντάμπλια-Σκάθαρη» **. Καθώς κατηφορίζεις το μονοπάτι το μάτι σου ξαλαφρώνει. Το βλέμμα καρφώνεται στα καγκιόλια πέρα, στις μπιστηριές και τα βράχια. απέναντι στο προσήλιο και στα φαράγγια της Ζλιάνας ***.

            Η ομορφιά στο μεγαλείο της!

----------

*. Μπίκας, παρατσούκλι που αποδίδεται στον μακαρίτη Γιάννη Στύλο, γιατί ήταν γεροδεμένος, δυνατός, "ι Γιάντζ ι Μπίκας απάλιβι μι ούλουν του γκόζμου" (πάλευε με όλους). Γύρω στο 1915 οι δυο κοινότητες, Παντελεήμονας και Σκοτίνα βάλανε στοίχημα για χίλιες οκάδες καλαμπόκι. Ο Μπίκας πάλαιψε με τον Νικόλα Γολάρα. «Μαζεύκι γυνικόπιδου. Σα ντουν αρπάζ’ μέσ’ ζ μπλατέα, πάρτουν καταή». Στα σλαβικά μπίκας=αρσενικό, βόδι».

Συγγένεια: γυναίκα του Ιωάννη Στύλου-Μπίκα η Τριανταφυλλιά Γκόρη. Παιδιά: 1. Ανέτα (σύζυγος Θεοχάρης Καλαμάρας-Καϊάκας), 2. Γεώργιος, 3. Θεοχάρης  (σύζ.. Μαρία τ’ Μήτρ’ Μπλέτσ’), 4  Βάια, (σύζ. Θωμάς Γερομιχαλός).

** Δάμπλιας, επώνυμο στον Κάτω Όλυμπο και πολυσύχναστο στη Σκοτίνα. Κατά τον μακαρίτη Απόστολο Δάμπλια, δάμπλιας σημαίνει ληστής. Εδώ πρόκειται για τον «Γιαννούλ’ Ντάμπλια» (1887-1950) με το παρατσούκλι «Σκάθαρης». Για την προέλευση του «Σκάθαρης» έχουμε δυο εκδοχές, α) επειδή «ι Γιαννούλς ι Ντάμπλιας» ήταν ο μόνος που τα κατάφερνε να προμηθεύεται καθάριο-σταρένιο ψωμί και β) προέρχεται από το αγκαθωτό ψάρι. Με τη δεύτερη άποψη τάσσομαι και εγώ, διότι έβλεπα τον παππού μου (πατέρας της μάνας μου Καλής), να προμηθεύεται -τακτικά- ψάρια.

Συγγένεια: γυναίκα του Γιαννούλη Όλγα Γερομιχαλού. Παιδιά: 1. Βασίλης (σύζ. Πηνέλω Μπουκουβάλα), 2. Καλή, (σύζ. Απόστολος Καλιαμπός), 3.  Θωμάς (σύζ. Μαρία από Χράνη), 4. Απόστολος(+1937), 5. Θανάσης (1911- 1936), 6. Χρυσούλα (σύζ. Αθανάσιος Αγγέλης), 7. Γεώργιος (σύζ. Στάμω Γερομιχαλού), 8. Σοφία, (σύζ. Λεωνίδας Σκρέτας), 9. Μαριγούλα (σκοτώθηκε στον εμφύλιο (1948), 10. Ηρακλής (σύζ. Αθηνά Κρεμέτη).

*** «παρατηρούμεν εις το αυτό μέρος (νότια του Ολύμπου) διανοιγομένας τέσσαρας στενάς φάραγγας εισχωρούσας βαθέως εις τα πλευρά του όρους. Δι’ αυτών εκχέονται τέσσαρες χείμαρροι, οίτινες ενούμενοι αποτελούσι την Ζιλιάναν. Αι δύο πρώται εξ αυτών κατέρχονται εκ του όρους προς β. του χωρίου Σκοτίνα, κεχωρισμέναι των άλλων υπό μεγάλου βράχου κατά κορυφήν τετμημένου, όστις ορθούται μεταξύ αυτών ως μεσότοιχον και καλείται Καραβίδα ή Δουργιανή (βράχος των Λειβήθρων, πιθανόν από τους Δωριείς). Η τρίτη είναι το στενόν της μονής των Κανάλων, δι ού κατέρχονται τα ύδατα της πεδιάδος της Καρυάς, η δε τέταρτη κατεβαίνει έκ τινος άλλου μικρού οροπεδίου, το οποίον καλείται Μπεκλέση» (Δημ. Ν. Δάμπλιας «η Πιερία», 1908).

ΕΙΚΟΝΕΣ

                                                                                                         

 

                                     Αϊ-Νικόλας, ο Χαλάλιος, όπως κτίστηκε το 1988

20 Μαΐου 2014-προσκυνητές της Σκοτίνας. Διακρίνονται (από αριστερά): Τριανταφυλλιά Παπαγεωργίου, Σοφία Οικονόμου, Σταματία Τράντα, Αλεξάντρα Γερομιχαλού, Παγώνα Μάνου, Βασίλης Παπαγεωργίου, Νίκος Μητσιάνης, Γραμματή Μητσιάνη, χαρίκλεια Βλέτση, Γρηγόρης σύζυγος της Χαρίκλειας, Στέργιος Γερομιχαλός, Κωνσταντία Τσιαπάρη, Σταματούλα Μητσιάνη, Γιώργος Μητσιάνης, Γιώργος Τσιαπάρης, Γιάννης Δάμπλιας.

η κορυφογραμμή «Σταυρός τ’ Καραλή», όπως φαίνεται από τον Αϊ-Νικόλα.. Προς το βυθό κάτω κρύβονται τα Σιουλνάρια. Τα αντίκρυσα  σήμερα (20.05.’14). ύστερα από 69 χρόνια (μικρός βοσκός τότε το 1945).

                                               

Από: http://www.agonistes.gr/2014/05
                                               /ο-άγιοςθαλλέλαιος-ο-ανάργυρος

 
                                                       

τουρκοκρατία: Ντουραλής

αφήγηση: Ζιώγας Γ. Δημήτριος

            Το καλοκαίρι του 1983 επισκέπτομαι τον μπάρμπα Μήτσιο Ζιώγα-Ντουραλή στο εξοχικό του που βρίσκεται στην Παραλία Σκοτίνας. Ο αείμνηστος θέλησε να αναφερθεί σε δυο, κυρίως, θέματα, α) στον δασικό Τούρκο Χασίμη και β) στην αλλαγή του επωνύμου από Ντουραλής σε Ζιώγας. Η κουβέντα έχει αξία γιατί παίρνουμε μια γεύση από τη ζωή των τελευταίων χρόνων της τουρκοκρατίας στο χωριό και αφετέρου μας τέρπει η αφήγηση με το άκουσμα της ντοπιολαλιάς.

1. «ι Χασίμς» *

Επεξήγηση: Όταν οι Τούρκοι εγκατέλειψαν την περιοχή του Κάτω Ολύμπου (βορειοανατολική πλευρά), ο Χασίμης, δασικός υπάλληλος παρέμεινε στη Σκοτίνα. Η υπηρεσία του Χασίμη ήταν πολύ θετική στους κτηνοτρόφους του χωριού. Τους προστάτεψε από τον βαρύ φόρο των Τούρκων ειδοποιώντας τους, κατά καιρούς, να κρύβουν τα σφαχτά. Και αυτοί, τώρα, με τη σειρά τον περιβάλλουν με αγάπη και τον κρατούν στο χωριό. Έτσι, έζησε σιμά τους το υπόλοιπο της ζωής του.

ΤΟΠΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ  Ι Χασίμς δασικός Τούρκος δεν έφυγι ζ Ντουρκία. Του γκράτσαν ιδώ. Του γκράτσαν οι θκοι μας ιδώ. Ήταν δασικός σ' τ' Σκουτίνα. Του γκράτσαν οι κιχαϊάδις, επειδής τς έλιγι ιτότι να κρύψν τα γίδια κι να μη ντα φανιρώσν σ' τς Τούρκ'. «Σήμιρα θα 'ρθούν να μιτρήιζν τα γίδια. Κρύψτι τα. Θα 'ρθούν να μιτρήιζν τα σφαχτά, ντάδι του μηνός. Κανουνίστι μπουρεία σας. Κρύψτι, τι θα κάμτι». Ι κόζμους φρόντζι τς τόσις του μηνός να φυλάγιτι. Πήγιναν αυτοί απάν σ' τ' στρούγκα, ήγλιπαν τα γίδια, τα μιτρούσαν. Οι κιχαϊάδις πλήρουναν μπικέλ'. Κι του γκιρό που 'φιγι απού δω η Τουρκία, τουν λεν:

            -Κάτσι, Χασίμ, ιδώ.

            -Ορέ, θα μι πάρν χαμπάρ'.

            -Όχ', μη φουβάσι. Ιμείς θα σι φυλάξουμι. Δε σι πειράζν ισένα.

            Ι Χασίμς φουβούνταν τ' ανταρτικό που 'ταν ιδώ. Κι έκατσι ι άνθρουπους ιδώ κι ύστιρα πήγι ζ Γκατιρίν'. Του γκιρό πότι έφκιασαν προυσουρινά οι Χουντρουπλαίοι στ' Μύλια **, τουν ήφιρι ι μακαρίτς ι Πουτιός ι Ντάμπλιας στου δικαστήριου για μάρτυρας. Κι μαρτύρσι ν' αλήθεια.

ΚΟΙΝΗ Ο Τούρκος Χασίμης -δασικός- δεν πήγε στην Τουρκία (με την ανταλλαγή πληθυσμού). Τον κράτησαν εδώ. Τον κράτησαν οι δικοί μας (οι Σκοτινιώτες) εδώ. Υπηρετούσε ως δασικός στη Σκοτίνα. Τον κράτησαν οι κεχαγιάδες διότι, τότε, τους προειδοποιούσε να κρύψουν τα γίδια και να μην τα φανερώνουν στους Τούρκους. «Σήμερα θα 'ρθούν να μετρήσουν τα γίδια. Σας συνιστώ να τα κρύψετε. Θα 'ρθούν να μετρήσουν τα σφαχτά. Την τάδε του μηνός. Κανονίστε την πορεία σας. Κρύψτε τα, δεν ξέρω τι θα κάμετε».

            Έτσι ο κόσμος φρόντιζε, ώστε στις τόσες του μηνός να φυλάγεται. Πήγαιναν αυτοί πάνω στην στρούγκα, έβλεπαν τα γίδια, τα καταμετρούσαν. Οι κεχαγιάδες πλήρωναν τον ανάλογο φόρο. Και την εποχή που η Τουρκία έφυγε από τα χώματά τους, του λένε:

            -Κάθισε μαζί μας, Χασίμη.

            -Μωρέ, θα με πάρουν είδηση.

            -Όχι, μη φοβάσαι. Εμείς θα σε προφυλάξουμε. Εσένα δεν σε πειράζουν.

            Ο Χασίμης φοβόταν το ανταρτικό σώμα, που είχε τα λημέρια εδώ.    

            Και έμεινε ο άνθρωπος εδώ και αργότερα εγκαταστάθηκε στην Κατερίνη. Στα χρόνια δε, που η οικογένεια των Χοντροπολαίων έκαναν προσωρινά μέτρα για την τοποθεσία "Μύλια", ο μακαρίτης Δημήτριος Δάμπλιας (πρόεδρος τότε της Σκοτίνας) τον κάλεσε στο δικαστήριο για μάρτυρα και φανέρωσε την αλήθεια.

----------

* στην ντοπιολαλιά το άρθρο στα αρσενικά ονόματα για τη Σκοτίνα είναι το «ι», «ι Γιάντζ, ι Μήτσιους, ι Χασίμς».

** Μύλια (η), τοπων. από τους μύλους των Συντριβαναίων στην Κάτω Σκοτίνα, "μύλοι που οι Συντριβαναί αγόρασαν από τους Τούρκους" (Διον. Στύλος-Τσιακμάκης).

----------
Σημείωση: φωτογραφίες, το αντρόγυνο Δημήτριος-Μήτσιος Ζιώγας -Ντουραλής (1905-1994) και Αγλαΐα Α. Οικονόμου.

2. οι Ντουραλαίοι

Επεξήγηση: Το παρόνομα "Ντουραλής" δεν υπήρχε παλιότερα στη Σκοτίνα. Προέρχεται μάλλον από το "Δουραλής" του χωριού «Άγιος Παντελεήμονας». Οι Ντουραλαίοι της Σκοτίνας γράφονται στα χαρτιά "Ζιώγας". Από πληροφορίες που έχουμε διαπιστώνουμε ότι κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας ο Γιώργος Δουραλής εγκατέλειψε το χωριό "Άγιος Παντελεήμονας" γιατί ήρθε σε φοβερή ρήξη με τους Τούρκους της περιοχής. Για να γλιτώσει, προτίμησε ν' αλλάξει χωριό. Ήρθε στη Σκοτίνα. Στη συνέχεια αυτός και τα παιδιά του παίρνουν το επώνυμο της Καλλιόπας, γυναίκας του από τη Σκοτίνα, το γένος Ζιώγα Θεοχάρη.  Εκεί, στο «Χώμα» * ακούμε τον μπάρμπα Μήτσιο να ‘μολογάει (καλοκαίρι του 1983):

ΤΟΠΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ Ι μπαμπάζ μ ήταν ζ Τζιούρα τς καστανιές, απ' του λεν. Παρέκια, ικεί ζ Μπασπαλιά παναθέ είνι μια βρύσ'. Απ' του Παντιλεμηνου απού κείν' μπάντα.  Κι είχι ένα γουμάρ' ι μπαμπάζ μ' κι του 'χι απουλμένου ικεί ζ Τζιούρα τς καστανιές. Ζ ντ Γιάν' Τζιούρα. Ι δρόμους πιρνούσι απ' αυτού, στου θκο μας του σπίτ', κάτ' απ' τ Νταραβίγκα του Νίκου του σπίτ'. Ένας Παντλιμουνίτς έρχιτι κάτ' απ' του σπίτ' κι φουνάζ':

            -Ω Γιώρ', ω Γιώρ'.

            Ι μπαμπάζ μ' κάθουνταν όξου στουν αέρα.

            -Όι.

            -Ένας Τούρκους πήρι του γουμάρ' κι έφυγι σιαπέρα.

            Αυτός πάηνι ζ Μπούρλια σιαπέρα. Ι Παντλιμουνίτς έρχουνταν  απ' Μπούρλια κι τουν βρήκι όξου στα Βρουμουνέργια. Κι του γνώρσι του γουμάρ'. Ήταν ντ μπαμπά μ'.

            Δε χασουμιρνάει ι μπαμπάζ μ. Πάει του μπχιάν 'κι τουν  έρξι κι ξύλου. Για να μη του μπχιάζν ύστιρα οι Τούρκ' -ήταν φυλάκιου ικεί- ήρθι στου χουργιό σ' τ' Σκουτίνα. Ήφιρι κι ν' οικουγένεια ιδώ, ζ ντχιά Γκατιρίν'.

          Αφού ήρθαμι εδώ, ι μπαμπάζ μ' πάει σιαπάν σ' τς Πατσιούς (απ' του Κτσιούκ' σιαπάν κα ν' Αλαταριά) **. Ικεί τουν βρήκι ι Τούρκους ι ίδιους. Γιατί ήταν δρόμους που πάηνι σαπάν στου Νιζιρό. Έβαλι μιτάνις ι μπαμπάζ μ', λέει η μάνα μ'. Αλλιώς θα τουν σκότουνι.

ΚΟΙΝΗ. Ο πατέρας μου έτυχε να βρίσκεται στην τοποθεσία που την ονομάζουν "Καστανιές" του Ζιούρα. Λίγο παραπέρα, στην Πασπαλιά είναι μια βρύση. Δηλαδή από την άλλη μεριά του Αγίου Παντελεήμονα. Ο πατέρας μου είχε ένα γαϊδούρι και το απόλυκε εκεί, στου Ζιούρα τις καστανιές. Στου Γιάννη του Ζιούρα. Ο δρόμος από κει περνούσε κι από το δικό μας το σπίτι, ακριβώς κάτω από το σπίτι του Νίκου Δαραβίγκα. Κάποιος Παντελεημονίτης έρχεται από το σπίτι και φωνάζει:

            -Ω Γιώργο, ω Γιώργο.

            Ο πατέρας μου κάθονταν έξω στον αέρα.

            -Ορίστε.

            -Ένας Τούρκος έκλεψε το γαϊδούρι και έφυγε προς τα πέρα. Αυτός (ο Τούρκος) πήγαινε πέρα στους Πόρους. Ο Παντελεημονίτης επέστρεφε από την Πούρλια και τον αντάμωσε έξω στα "Βρωμονέρια". Και γνώρισε το γαϊδούρι. Ήταν του πατέρα μου.

            Δε χάνει καιρό ο πατέρας μου, τρέχει, τον προλαβαίνει, τον γραπώνει, τον ξυλοδέρνει.

            Ύστερα από αυτά, για να μην τον συλλάβουν οι Τούρκοι -υπήρχε εκεί τουρκικό φυλάκιο- ήρθε στην Άνω Σκοτίνα. Έφερε και την οικογένεια και την εγκατέστησε στο σπίτι της θειας Κατερίνας.

            Όταν, πια, εγκατασταθήκαμε εδώ, μια μέρα ο πατέρας μου έτυχε να πάει πάνω στην τοποθεσία "Πατσιούς" που βρίσκεται πάνω από το Κτσιούκι, προς την "Αλαταριά". Εκεί τον αντάμωσε ο ίδιος ο Τούρκος. Διότι από εκεί περνούσε δρόμος που οδηγούσε στην Καλλιπεύκη. Καθώς διηγείται η μητέρα μου. ο πατέρας μου προσκύνησε τον Τούρκο με μετάνοιες. Ειδάλλως θα τον σκότωνε.

----------

*  «Χώμα» λένε την τοποθεσία, στα πεδινά της Κάτω Σκοτίνας, στη σιδηροδρομική γραμμή. Εκεί οι Γερμανοί (1941) στήσανε τα πολυβόλα εναντίον των Εγγλέζων που ήταν στρατοπεδευμένοι στο Κάστρο του Πλαταμώνα.

** τοπωνύμια: α) Αλαταριά τ' Καλαμάρα, στην Άνω Σκοτίνα, όπου αλατίζονται τα γίδια. Αλαταριά Τζιατζιά, βα. του παλιού Παντελεήμονα. β) Κ'τσιούκ' (του), πευκόφυτη περιοχή προς δ. της Άνω Σκοτίνας. Για την προέλευση ο μακαρίτης Διονύσης Στύλος-Τσιακμάκης τονίζει: "Λέγιτι έτσ' διότι ήταν τ' Κατσκόγιαννη. Του μπαππού του δικό μ' τουν ήλιγαν Κατσκόγιαννου, Κατσικουγιάν'. Του τζάκουσαν να κλέβ' γίδις κι τουν έβγαλαν Κατσκόγιαννουν. Κια που κει του μέρους λέγιτι Κτσιούκ'. Τουν ήλιγαν Γιάν' κι ήταν πλούσιους. Του πιριβόλ' στου Κτσιούκ' ήταν δικό τ'. Τη μάνα μου τη μπήραν ψυχουκόρ', πουλύ φτώχεια. Του κληρικό τ' κατάγιτι απ' τη Μάνη. Απ' αυτού κι του ιπώνυμου Μάνος."

γ) Πατσιούς, στην Άνω Σκοτίνα, "τα γίδια βουσκούν σ' τς Πατσιούς του χουράφ'", πιθανόν από το Πατσιώ, Παρασκευώ, «η Πατσιώ τ’ Θουμά» (Παρασκευή, γυναίκα του Θωμά)..

----------

Σημείωση: Η Καλλιόπα είχε πατέρα τον Θεοχάρη Ζιώγα και αδερφή την Κατερίνα. Οι απόγονοι της Καλλιόπας Ζιώγα-Γ Ντουραλή  καταγράφονται στον πίνακα που ακολουθεί:.

Α. Μήτσιος, σύζυγος: Αγλαΐα Αθ. Οικονόμου

Β. Κώτσιος, σ. Όλγα Μήτσιου (ο Κώτσιος σκοτώνεται στον πόλεμο της Αλβανίας)   

Γ. Θεοχάρης, σ. Φώτω Α. Καλαμάρα

Δ. Μίχος, σ. Όλγα Ν. Γερομιχαλού