Παναϊά, το «μπαλκόνι» της Σκοτίνας
«Παναϊά»
λένε το εξωκκλήσι της Παναγίας
στα δυτικά της Κάτω Σκοτίνας (υψόμετρο 200 μ). Κτισμένη στο μέσο της κατάπυκνης,
ελαιόφυτης περιοχής. Είναι μονόκλιτη εκκλησιά. Παλιότερα ήταν σκεπασμένη με
πλάκες -πέτρες-. Τώρα έχουμε κεραμοσκεπή και το εκκλησιαστικό συμβούλιο της
ενορίας Σκοτίνας φρόντισε για την ανακαίνισή της. Κατά τον παπά Γιάννη Σκρέτα († 2008), η εκκλησία δεν γκρεμίστηκε.
«Δε ντη γκρεμίσαμε», λέει ο παπά Γιάννης. «κάναμε νταβάν’ κινούργιου». Είναι αφιερωμένη στο Γενέσιο της
Παναγίας και γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Εδώ, όμως, η βαρύτητα της γιορτής πέφτει στην
Παρασκευή της Διακαινισίμου, της Ζωοδόχου Πηγής. Τη μέρα αυτή -τη λαμπριάτικη-
ο κόσμος, μετά το «Χριστός Ανέστη», ανοίγει τρανό χορό τραγουδώντας τα
«Πασχαλιόγιουρτα» (βλ. τραγούδια στο βιβλίο «η Σκοτίνα» Κώδικας 2007
Θεσσαλονίκη).
Από τις αρχές της δεκαετίας του
1940 και εξής η περιοχή της «Παναϊάς» αποτελεί ιδιοκτησία του Ν. Α.
Παπαζιώγα. Εξυπακούεται ότι,
προηγουμένως, η περιουσία (τριάντα τρία στρέμματα) παραχωρήθηκε από τη μονή των
Κανάλων στην Κοινότητα Σκοτίνας. Στη συνέχεια γίνεται απαλλοτρίωση και
συγχρόνως πώληση. Σύμφωνα με πληροφορίες γερόντων, οι ενέργειες γίνανε από την
Εθνική Τράπεζα επί Μεταξά. *
----------
* Ο δάσκαλος Θανάσης Ζιώγας με πληροφόρησε
ότι το συμβόλαιο που συντάχθηκε από τη Εθνική Τράπεζα για την πώληση του
κτήματος στον πατέρα του Νικόλαο αναφέρει ότι η έκταση ανέρχεται σε 33
στρέμματα.
----------
ΛΑΪΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ: Ως προς τον συσχετισμό της Παναϊάς με την Παναγία των
Κανάλων ο Διονύσης ο Στύλος -Τσιακμάκης-
(συνέντευξη 1980) θα μας πει:
ΤΟΠΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ: «Η Παναγία είνι πουλύ παλιά. Μπουρεί να είνι μπρουστά
‘π’ των Κανάλων. Διότι αυτά μι τα ήλιγι ι παππούς ι Συντριβάντζ. ΄Οταν έδιωξαν
οι Τούρκοι τους καλόηρους, ήρθαν κι συγκιντρώθκαν ζ’ Μπαναϊά, ιδώ. ΄Ηταν ένα
μικρό εκκλησάκ’ κι συγκιντρώθκαν αυτού. Μιτά, όταν ο άγιος Διονύσιος ήρθι,
έκανι έδρα την Παναγία των Κανάλων. Κι μιτά έψαχνι μέρους για να βρει, να μήν
ακούει φουνές απού απλόν άνθρουπουν. Για ν’ αγιάσ’. Κι κατώρθουσι να βρει
μέρους του Λ’ τόχουρου. Κι πάει μέσα στα βράχια, βρήκι μέρους ικεί. Ενώ πάει
ικεί, εδώ έκτισι μία μικρή εκκλησούλα. Ονομάζιτι Παναγία των Κανάλων. Οι
καλουέρ’ απού’ ταν ζ’ Μπαναϊά, έφυγαν κι πήγαν ζ Μπαναγία των Κανάλων. Κι
διοικούνταν απού ‘κεί η Παναϊά. Ικεί είχι ηγούμινουν. Οι καλόηρ’ ιδώ έβαλαν
ιλιές, γύρω στις 500 ρίζις. Παράρτημα στα Κανάλια».
ΚΟΙΝΗ: Η εκκλησία της
Παναϊάς πρέπει να είναι πολύ παλιά. Ίσως να προϋπήρχε κι αυτής των Κανάλων. Τα λέω αυτά γιατί
εμπιστεύομαι σ’ όσα μου έλεγε ο παππούς ο Συντριβάνης. Όταν οι Τούρκοι διώξανε
τους καλογήρους, αυτοί ήρθαν και εγκαταστάθηκαν εδώ στην Παναγιά. Αργότερα, ο
άγιος Διονύσιος ήρθε κι έκαμε έδρα τη
μονή των Κανάλων. Έχοντας ορμητήριο τη μονή αυτή έψαχνε να ανακαλύψει
ήρεμο μέρος, απαλλαγμένο από κάθε εγκόσμια φωνή. Είχε ένα σκοπό· να αγιάσει. Κι
όπως κι έγινε. Βρήκε κατάλληλο τόπο, το Λιτόχωρο. Ψάχνοντας μέσα στους βράχους
ανακάλυψε το μέρος που επιθυμούσε. Πριν φύγει από τα Κανάλια, έκτισε μία μικρή
εκκλησούλα που φέρει το όνομα «Παναγία των Κανάλων». Και η δικιά μας «Παναϊά»
διοικούνταν από ‘κεί. Εκεί είχε ηγούμενο. Οι καλόγεροι εδώ φύτεψαν ελιές,
περίπου 500 ρίζες. Δηλαδή, η «Παναϊά» ήταν παράρτημα των Κανάλων.
Πήγαν στουν άγιου Διουνύσιου. Προυσκύντζαν. ΄Εβαλαν
παράδις. ΄Οπ’ ήμασταν καλοί, ακουλνούσαν οι παράδις. Κι έπιρνι ‘κουσάρα,
δικάρα.
Για τα
υπάρχοντα ερείπια, πλάι στο ναό, η Χρυσούλα Μήτσιου-Καλιαμπού -θεια Διονύσινα-
(1995) αφηγείται:
ΤΟΠΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ: Ι αγάς κάθουνταν ζ’ Μπαναϊά. Παναθέ σι
κείνου του σπίτ’. ΄Εφκιασι φούρνουν. Ζύμουνι. Στα κατώια έβανι ντ γιλάδα, ούλα,
τς σουδιές. Κι έκατσι είκουσ’ χρόνια κι έκαμι πιδί. Του πιδί ήταν μούτου. Κι
τουν είπι ι άλλους:-Να του πας στουν άγιου Διουνύσιου του πιδί σ’. Κι θα πας να
κοιμθείς ικεί». «Θα του πάου», λέ’.
-Πώς κολλούσαν;
-Να,
πώς έχς αυτούια κι τς έκαμνάμι έτσια μι του χέρ’. Δικάρκου, ‘κουσάρκου...κι
ακουλνούσαν. Κι τα ’χι παρμένα. Ποιος δεν ήταν καθαρός, έπιφταν καταή. ΄Υστρα,
αυτός που το ’καμι του πιδί, του πάει στουν άγιου Διουνύσιου. Του πάει, άναψαν
τς λαμπάδις. Ι πατέρας τ’ απουκοιμήθκι. «Πατέρα, λέ’, η λαμπάδα ζήφσι. Σήκου να
ν’ ανάψ’».
Ουμίλσι του πιδί. «Ε! Πώς πιδί μ’, πώς κουβέντιασις»;
Ν’ άναψι τ’ λαμπάδα. ΄Αναψι κι άλλις. «΄Αγιι Διουνύση μου,
τι θέλς να σι δώσου τώρα; Τι είνι του τάξιμό σου»; «Τίπουτα δε θέλου», είπι ι
άγιους.
Τα ’λιγι μουναχός τ’. Κατάλαβις; «Τι ζητάς»; «΄Αμα μπουρείς
να φκιά’ις ένα ‘κκλησάκ. Αφού γίγκι του πιδί σ’ καλά. Αυτού που κάθισι, να
στή’ις κι ένα ‘κκλησάκ κι να μπεις «Παναϊά».
Κι
έρχιτι, κατιβάζ’ απ’ Γκαρυά μαστόρ’ κι έβαλι παναγίις κι ύστιρα ν έφκιασαν.΄Ενα
‘ξουκκλήσ’ ήταν. Ιά, όπους ήταν ι Αγιώρς. Κι ι Αγιώρς έτσ’ ήταν. Δεν αδουκέσι
ισύ.
Ουμίλσι του πιδί. Κι ...ανοίγ’ αυτό του χουράφ’, του πίσου,
η Τούρκους. Αυτός τάγκσι κι το ’φκιασι αμπέλ’. Κι κατέβασι Καργιώτ’ κι το
’σκαφταν κι τα ’βανι τα τσίπρα, τα σταφύλια σι κείν’ ν’ ακατνή (κάμαρη) που
έχ’ -ν’ είδις- ένα τέτχιου, ιδιαίτιρου.
Ποιος ξέρ’ απού πού το ’βγαζι του κρασί. Κι τς ιλιές αυτός τς έχ’ βαλμένις. Ζ’
Μπαναϊά αυτήν.
ΚΟΙΝΗ: Ο αγάς κατοικούσε στην Παναϊά. Ακριβώς στο
σπίτι που φαίνεται πιο πάνω από την εκκλησία. Φρόντισε, έφτιαξε φούρνο. Ζύμωνε
ψωμί. Στα κατώια φύλαγε την αγελάδα, τις
σοδιές κλπ. Κάθισε είκοσι χρόνια και απέκτησε παιδί. Το παιδί, όμως, είχε
κάποια ασθένεια. Ήταν άλαλο. Και του είπε κάποιος: «Το παιδί σου να το πας στον
άγιο Διονύσιο. Και θα μείνεις στην αγρυπνία, θα κοιμηθείς εκεί». «Θα το πάω», λέει.
Πήγαν στον άγιο Διονύσιο.
Προσκύνησαν. Ρίξανε και χρήματα. Συνέβαινε το εξής: όσοι, όποιοι ήταν αγνοί,
καθαροί, είχαν ένα προνόμιο: τα χρήματα που βάζανε στην εικόνα του αγίου,
κολλούσαν πάνω στην εικόνα. Τα δέχονταν, τροποντινά, ο άγιος.
-Πώς κολλούσαν;
-Να πως. Ας πούμε έχεις σ’ αυτό το σημείο που
σε δείχνω κέρματα. Αυτά εμείς τα πιέζαμε με το χέρι πάνω στην εικόνα. Π.χ. Δεκάρικο,
εικοσάρικο...κι αυτά κολλούσαν. Κι ανήκαν πια στη δικαιοδοσία του αγίου.
Όποιος, όμως, δεν ήταν καθαρός, αγαθός, αγνός, είχε άλλη τύχη: τα χρήματα που
έριχνε στην εικόνα πέφτανε καταγής.
Ύστερα απ’ αυτά, ήταν
επόμενο αυτός ο γονιός να πάει το παιδί στον άγιο Διονύσιο. Χωρίς καθυστέρηση
το πήγε. Άναψαν τις λαμπάδες. Στη συνέχεια ο πατέρας του παιδιού νύσταξε,
αποκοιμήθηκε. Τον βλέπει το παιδί: «Πατέρα, η λαμπάδα έσβησε. Ξύπνα, σήκω να
την ανάψεις».
Ομίλησε το παιδί.
Εμβρόντητος αυτός: «Ω! Παιδί μου πώς σου ήρθε η λαλιά σου»;
Την άναψε τη λαμπάδα.
Άναψε κι άλλες. «Άγιε μου Διονύσιε, τι θέλεις από μένα τώρα. Τι θες να σου δώσω;
Ποιο τάμα θες να σου κάνω; «Τίποτα δε θέλω», είπε ο άγιος.
Αυτά θα τα μονολογούσε
μέσα του, κατάλαβες; «Τι ζητάς από μένα, τώρα»; «Αν μπορείς, φκιάσε ένα
ακκλησάκι. Μια και το παιδί σου έγινε καλά. Σου το ξαναλέω, εκεί που κατοικείς
ν’ ανεγείρεις κι ένα εκκλησάκι και να το ονομάσεις «Παναγία».
Και έρχεται εδώ, φέρνει
από την Καρυά μαστόρους. Τους ετοιμάζει εικόνες, Παναγίες. Φκιάχνουν αυτοί την
εκκλησιά. Μικρή εκκλησιά. Να, όπως ήταν το εκκλησάκι του αγίου Γεωργίου. Έτσι
ήταν και ο Αϊ-Γιώργης. Εσύ δε θυμάσαι.
Ομίλησε, λοιπόν, το παιδί
κι ανοίγει, σκάβει ο πατέρας του, ο Τούρκος, το χωράφι, στο πίσω μέρος της
εκκλησιάς. Αυτός ο Τούρκος το όργωσε και το έφτιαξε αμπέλι. Κι έφερε από την Καρυά εργάτες, που
το σκάβανε. Τα τσίπουρα, σταφύλια κλπ. Τα συμμάζευε σε κείνη την κάτω κάμαρη, που έχει ένα
ιδιαίτερο χώρισμα -το είδες- ειδικό για τέτοιες δουλειές. Ένας θεός ξέρει από
πού έβγαζε το κρασί. Και τις ελιές, που σώζονται μέχρι σήμερα, τις φύτεψε ο
ίδιος. Σ’ αυτή την Παναγία.
Η καμπάνα «ζ Μπαναϊά»
(Ιούλιος 2010
[από το Καϊάκας, παρατσούκλι για τον παππού των Καλαμαραίων στη Σκοτίνα, πληθ. οι Καϊακαί ή Καϊακάδες. Ίσως από την ασχολία τους με τα καΐκια].
Μετά το αντίδωρο δίνουν τα χέρια για "χρόνια πολλά". Διακρίνονται: Μπροστά η
Καλή Μάνου-Καλαμάρα και Θανάσης Γερομιχαλός (†2013). Πίσω ο Λευτέρης Βλέτσης.
Ο επίτροπος Θανάσης Χριστινόπουλος στα κεριά
