εκκλησίες: Η «Παναγία» της Άνω Σκοτίνας «πέφτει»

χορός έξω από την εκκλησία στο πανηγύρι

Ο ιερός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου στην Άνω Σκοτίνα του Κάτω Ολύμπου κτίστηκε το 1862 με φροντίδα του πατριάρχη Αλεξανδρείας Καλλίνικου (1800-1889). Ο Σκοτινιώτης ιεράρχης (κατά κόσμον: Κωνσταντίνος Κυπαρίσσης) έβαλε όλα του τα δυνατά ώστε να κτιστεί ο ναός με τις καλύτερες τεχνικές της εποχής. Οικοδόμησε το ναό εκ βάθρων στα θεμέλια παλιότερης εκκλησίας. Πρόκειται για ρυθμό τρίκλιτης βασιλικής με γυναικωνίτη, που διατηρεί σε καλή κατάσταση τα κασωτά. Αυτά κλείνουν την άμεση θέα των γυναικών από τους πιστούς του κυρίως ναού (*). Το ωραίο τέμπλο κοσμείται από εικόνες του 17^ου και 18^ου αιώνα. Με φόντο τον Θερμαϊκό η εκκλησία φαντάζει περήφανη σε μια ταράτσα της απότομης πλαγιάς του Μουζά (**). Το νότιο τμήμα του ναού μαζί με το αντίστοιχο ιερό Βήμα είναι αφιερωμένο στη μνήμη του αγίου Χαραλάμπους.

       Εδώ και καιρό η εκκλησία βρίσκεται σε δεινή θέση. Θες η πολυκαιρία, θες οι κακοκαιρίες, θες η εγκατάλειψη. Όλα συνετέλεσαν. ώστε σήμερα να βρισκόμαστε στο χείλος του αφανισμού του ναού. Τοίχοι, κολόνες, δάπεδα, παντού ρωγμές. Τα πάντα ετοιμόρροπα. Κι όλοι θλίβονται και δυσανασχετούν. Όλοι φταίνε, όλοι μιλάνε, μα λύση καμιά. Η πολεοδομία της Κατερίνης χαρακτηρίζει το ναό ώς ετοιμόρροπο. Ο ναός είναι χαρακτηρισμένος κόκκινος. Οι απλοί άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν από πολεοδομίες και αρχαιολογίες. Ο κόσμος νοιάζεται για τη διάσωση του ναού.

   Αναντίρρητο, το έργο της αρχαιολογίας θεάρεστο. Θεάρεστη και η παρέμβαση για προσπάθεια διάσωσης ενός έργου. Εν προκειμένω την αποκατάσταση της φθοράς του ναού ή θα πρέπει να αναλάβει η Αρχαιολογία ή να βοηθήσει τον κόσμο για ανεύρεση της πιο σωστής λύσης. Συμπληγάδες, λοιπόν, ορθώνονται μπροστά μας.

     Τελικά το θέμα ξεφεύγει από εσωτερικά διοικητικά ή οικονομικά πλαίσια. Ξένοι και ντόπιοι χριστιανοί προσφέρονται για οποιαδήποτε συνδρομή. «Ιγώ ούλ’ τς παράδις τζ δίνου ζ Μπαναγία» ακούμε τον καημό συμπατριώτη. Έγιναν κρούσεις σε αρμόδια όργανα και στην Αρχαιολογία από το 2001 χωρίς αποτέλεσμα. Προσωπικά εκφράζω την άποψη πως θα ‘ρθει καιρός που η γενιά μας θα κρύβεται στ’ αρμάνια, θα χώνεται «ζ ντ Μπαρμπούσ’ μπιστιριά» (***). Τα παιδιά μας δε θα συγχωρούν τη δική μας αμέλεια βλέποντας το χάλι και κατάντημα των παραδοσιακών μνημείων του τόπου. Μόνη μας παρηγοριά είναι η φύση που σάλεψε, αφού δε στοιβάζει βαρύ χιονιά. Η εκκλησία θα σωριάζονταν. Άντε -τότε- να λειτουργηθείς στην Παναγιά!

Να πιστέψουμε πως υπάρχουν περιθώρια για τη λύση του προβλήματος; Πιθανώς ναι. Φτάνει να επωμιστούν την ευθύνη κατάλληλα πρόσωπα και χέρια «ειδικά».

----------

* Κασωτά, α) Μ. Βασίλειος: τον χωρισμό των χώρων γυναικών και αντρών στους ναούς παρατηρούμε από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια «οι αρχαιολογούντες αποφαίνονται…όπως εν καιρώ λειτουργίας, διαμένωσιν… άνδρες μετά ανδρών και γυναίκες μετά γυναικών… Την Αρχήν των εν τω γυναικωνίτη παραπετασμάτων απέδωκαν άλλοι εις τον Μ. Βασίλειον, άλλοι δε εις τον Χρυσόστομον». Για τον Μ. Βασίλειο λένε πως του δόθηκε αφορμή, όταν «ιδών ποτε ένα εκ των τα άγια Δώρα ριπιζόντων διακόνων προσνεύοντα γυναικί, περιεργαζομένη εκ των άνω τα κάτω και προς τον διάκονον προσκλίνουσαν…», επέτρεψε «ημίν τα δικτυωτά ή επί τω βαρβαρικώτερον καφάσια» (Κωνσταντίνου Καλλινίκου, «ο χριστιανικός ναός και τα τελούμενα εν αυτώ», σελ. 107 εξ.).

             β) Ιω. Χρυσόστομος: Παναγία-τα κασωτά «Εχρήν μεν ουν ένδον έχειν το τείχος το διείργειν υμάς των γυναικών, επειδή δε ου βούλεσθε, αναγκαίον ενόμισαν είναι οι πατέρες, κ’ αν ταις σανίσιν υμάς ταύταις διατειχίσαι^.  ως έγωγε ακούω των πρεσβυτέρων, ότι το παλαιόν ουδέ ταύτα ήν τα τειχία. «Εν γαρ Χριστώ Ιησού ουκ άρσεν, ου θήλυ». Και επί των αποστόλων δε ομού και άνδρες και γυναίκες ήσαν. Και γαρ οι άνδρες, άνδρες ήσαν, και αι γυναίκες, γυναίκες^.  νυν δε παν τουναντίον, αι μεν γυναίκες εις τα των εταιρίδων εαυτάς εξώθησαν ήθη, οι δεν άνδρες ίππων μαινομένων ουδέν άμεινον διάκεινται». Μετάφραση:

             «Έπρεπε λοιπόν μέσα σας να είχατε το τείχος που σας εμποδίζει να βλέπετε τας γυναίκας. Επειδή όμως δεν θέλετε, οι πατέρες εθεώρησαν αναγκαίον, έστω και με τας σανίδας αυτάς να σας χωρίσουν από αυτάς. Όπως εγώ τουλάχιστον ακούω από τους μεγαλυτέρους, ότι την παλαιάν εποχήν δεν υπήρχον ούτε αυτά τα τειχία. «Διότι εν ονόματι του Ιησού Χριστού δεν υπάρχει αρσενικόν και θηλυκόν». Και κατά την εποχήν δε των αποστόλων οι άνδρες ήσαν με τας γυναίκας. Καθ’ όσον οι άνδρες ήσαν άνδρες, και αι γυνίκες, γυναίκες. Τώρα, όμως συμβαίνει το αντίθετον, αι μεν γυναίκες εξώθησαν τους εαυτούς των εις τας συνηθείας των πορνών, οι δε άνδρες δεν συμπεριφέρονται ως προς τίποτε καλύτερα από τους μανιασμένους ίππους» (Ιω. Χρυσοστόμου: Έργα, τομ. 11^ος, § 3, σελ. 800-802, πατερικαί εκδόσεις «ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ»: εις το κατά Ματθαίον ομιλία ΟΓ § 3.

** Μουζάς, τοπων. στην Άνω Σκοτίνα, όπου και η ομώνυμη βρύση. (Μουζάς= πηγή). Ακριβώς κάτω από το ιερό της "Παναγιάς", άλλοτε (πριν τον Εμφύλιο) ενοριακού ναού της Σκοτίνας. Από τη βρύση αυτή κάποτε προμηθεύονταν νερό οι οικογένειες του κάτω μαχαλά (Καλιαμπαίοι, Τρανταίοι, Πινακαίοι, Χασιωταίοι, Παπαζιωγαίοι, Μπιλιαγκαίοι, Μιρικαίοι, Σαουλαίοι κ. ά.). Η ονομασία οφείλεται στο ότι την περιοχή επισκέφτηκε κάποιος Μουζάς, γιατρός, από το Πάπιγγο .

*** Μπαρμπούσ' Μπιστιριά, μεγάλη σπηλιά προς τα βόρεια της Άνω Σκοτίνας, κάτω από τις "Πλάκες", "φαίνιτι, όπους ήλιγαν οι παππούδις, ένας Μπαρμπούτης, γέρους τζιουμπάνους ν' ανακάλυψι κι έκρυβι τα ζώα. Πού είνι οι Πλάκις; Ιά, ίσια κάτ'. Κάτ' στου ρέμα. Οι Γιρμανοί ντ βρήκαν. Ν' είχαν γραμμέν' μέσα στου χάρτ'" (Διονύσης Δ. Στύλος-Τσιακμάκης). Εκεί έκρυβε τα γίδια ο παππούς Καλιαμπός για να μην πληρώνει φόρο στους Τούρκους.

                                         

Καλλίνικος, πατριάρχης Αλεξανδρείας, ο οποίος το
1862 ανήγειρε την εκκλησία της Παναγίας 

    Ο Πλάτανος και η Καμπάνα της "Παναγίας"
                     (φωτογραφία του 2009)

    Σημείωση: οι παλιοί Σκοτινιώτες θυμούνται το
    παιχνίδι "Ουργιάνα" που σχετίζεται με τον Πλάτανο.

Ο Θωμάς Γερομιχαλός ("Σαλέας") με το κλαρίνο και την ορχήστρα του ανοίγει το χορό στο πανηγύρι του 2009.









Η "Παναγία" ξεκινάει από την "Παναϊά" (ώρα 5 μ.μ.
της 14.8.2010) με προορισμό την Άνω (απαλνή) 
Σκοτίνα.

  



Η "Παναγία" στον Μάρμαρο (2010)





 Μετά την "Απόλυση" της Θείας Λειτουργίας
γίνεται η τελετή της "Δέησης". Οι πιστοί με
απόλυτη ησυχία παίρνουν το "Ύψωμα" από
το χέρι του παπά ψάλλοντας το απολυτίκιο
"εν τη Γεννήσει την παρθενίαν εφύλαξας,
εν τη Κοιμήσει τον κόσμουν ου κατέλιπες,
Θεοτόκε...".

  Πανηγύρι του 2011 στον "Πλάτανο" "τς απαλνής" Σκοτίνας. Οι παππούδες μας εδώ ξαπόσταιναν, στη"γριντιά" (λ. σλαβική), κι αγνάντευαν τον Θερμαϊκό.Την παραπάνω παρέα συγκροτούν οι (από αριστερά): Γιώργος Γκάρας, Θανάσης Οικονόμου, Νίκος Κουκουλιάρας, Απόστολος Τσινιάνης, Γιάννης Καλιαμπός, Θανάσης Ζιώγας και Νικόλας Τσιαπάρης

Βιοποριςμός: Τα κασταναριά της Σκοτίνας

      

Καστανιά

«Χνόπουρους» [Φθινόπωρο] και η «λαρωμένη» Σκοτίνα βρίσκεται σε απόλυτη σιγή. Απ’ τα βαθιά χαράματα ο κόσμος παίρνει τα βουνά. Ανηφορίζουν όλοι σε όλες τις πλαγιές. Θες προς «Κότρες», θες προς «λάκκο Τσιόκα», θες προς «Πρίπουρα». Εικόνα θεαματική, κίνηση απερίγραπτη. Νέοι, νέες, γονείς, γαμπροί και νύφες, οι πάντες στρωμένοι στο «τζιουνάτο» χαλί της κάθε καστανιάς. Φοράνε και καπέλα, όχι τόσο για τον ήλιο, όσο για προφύλαξη από την πυκνή πτώση του κάστανου ή και «τζιούνας» μαζί. Δοκίμασα κι εγώ να συμμεριστώ με τους συμπατριώτες μια τέτοια σκηνή. Πήρα το δρόμο που φέρνει από την «Παναϊά» της Κάτω Σκοτίνας προς τα μονοπάτια που χώνονται στις σκιωμένες πλαγιές του Άϊ-Νικόλα, στην ανηφόρα «π’ τα «Σιουλνάρια». Δυσκολεύθηκα ν’ ανταμώσω άνθρωπο. Όλοι σκυμμένοι στις καστανιές. Για να το πετύχω «αφκριάστηκα» κι άκουσα θορύβους «τακ, τακ, τακ». Ακούγονταν τα κάστανα πού πέφτανε στους κουβάδες. Ο θόρυβος πρόδωσε το μέρος κι εγώ βρήκα το «ντουρό». Πέτυχα τα ίχνη που γύρευα. Μερικές φορές ο χτύπος ήταν ζωηρός. Όταν ο κουβάς γέμιζε, ο χτύπος αλάφρωνε τη βουή. Άλλες φορές η βουή έμοιαζε με ρυθμική συγχορδία. Πολλά άτομα μαζί, βρίσκανε «άσωτα» κάστανα κι ο κρότος πολλαπλασιάζονταν.

Την 1^η Οκτωβρίου 2012 βρίσκομαι στο κτήμα του Γιώργου Τσιαπάρη. Η παρακάτω συνέντευξη αναφέρεται στη φροντίδα που χρειάζεται η καστανιά για προσφορά καλής σοδιάς;

[-Γιώργο, τι περιποίηση χρειάζονται οι καστανιές για να βγάλουν καλό καρπό;

-Πρώτα, πρώτα θέλν ράντιζμα για να μην τα πειράξ’ του σκουλήκ’. Κι πότισμα, νιρό, τίπουτα άλλου.

-Κάθε πότε ποτίζεις τις καστανιές;

-Ε, να, τα ‘δουσάμι του καλουκαίρ’ τέσσιρα νιρά.

-Δηλαδή στη ρίζα;

-Όχ’, ιγώ τα πουτίζου μι πυραύλους, μι τιχνητή βρουχή.

-Για ποιο λόγο;

-Να βρέξ’ κι απού πάν’, να βρέξ απού πάν κι τ’ τζιούνα. Έχου πύργους 6-7 μέτρα ψηλά, να φκιάν τιχνιτή βρουχή.

-Το κάνουν πολλοί αυτό ή μόνο εσύ;

-Μόνου ιγώ κι ι Θανάης ι Πουλυχρός. Οι άλλ΄τα πουτίζν απού κάτ’ μι μπικάκια. Έχν μπέκια σ’ τς ρίζις. Γι’ αυτό ιγώ κάνου κάστανα που δεν έχ’ κανένας άλλους.

-Το περιβόλι σου είναι μεγάλο;

-25 στρέμματα. 50 στρέμματα μαζί μι του Νικόλα τουν αδιρφό μ’.

-Πόσες καστανιές έχεις;

-Δε τζ έχου μητριμένις, μπουτί δεν είνι μι τσειρά. Ούτι κι τς μέτρησα καμιά φουρά.

-Πάνω από διακόσιες;

-Βέβια! Κι σ’ τσειρά αν τζ βάλς, ας πούμι, ι κανουνιζμός λέει 5-10-12 μέτρα. Ιμείς είνι πιο πυκνά, οπότι μπουρεί να είνι κι πιντακόσις.

-Άλλη περιποίηση;

-Ε, χόρτα κόψιμου, να είνι καθαρά κάτου.

-Κάθε πότε κόβεις τα χόρτα;

-Δυο φουρές το χρόνου. Μια ν’ άνοιξη κι μια τώρα σ’ τ’ συγκουμιδή, να είνι καθαρό κάτ’.

-Τις τζιούνες;

-Τιλειώνουμι τώρα, θα τς μαζέψουμι, τς κάνουμι σουρόν, να γίν’ κουπριά, να τς ρίξουμι στου μπαχτσέ].

Διαλογή στα κάστανα: χοντρά, μεσαία, λιανά

Επεξηγηματικά: 

1. Αϊ-Νικόλας, τοπων. προς β. της Άνω Σκοτίνας με τον ομώνυμο ναό, που λέγεται "Χαλάλιος". Γιορτάζει στις 20 του Μάη "ανακομιδή των λειψάνων του" μαζί με τη γιορτή του αγίου Θαλλελαίου μάρτυρος (Θαλλέλιος>Θαλλάλιος>Χαλάλιος)..  
2. Κότρες (οι), τοπων. βδ της Κάτω Σκοτίνας, όπου σώζεται και η εκκλησία "Χριστός" με τις αξιόλογες αγιογραφίες του 17ου αιώνα. Η παράδοση λέει, πως υπήρχε χωριό "Κότρες". Τα σωζόμενα παλιοντούβαρα μαρτυρούν του λόγου το αληθές. 
3. Λαρωμένη Σκοτίνα, η αραιοκατοικημένη Σκοτίνα, λαρώνω=σκορπίζω, "τα γίδια λάρουσαν" (αφέθηκαν ελεύθερα στη βοσκή). 
4. Παναϊά (η), περιοχή ελιόφυτη με το εξωκκλήσι της Παναγίας-Γέννηση της Θεοτόκου- (άνω μαχαλάς της Κάτω Σκοτίνας). Παλιά ήταν μετόχι της Μονής των Κανάλλων. 
5. Πρίπορας (ο), τοπων. οροπέδιο - λάκκα- με πολλά κασταναριά (Καλιαμπάτκα-Νταμπλιάτκα) ανάμεσα στην κορυφογραμμή Κλεισμούρας και Τρανού λάκκου. Απ' εκεί περνάει ο αγροτικός δρόμος Άνω Σκοτίνα προς άγιο Παντελεήμονα (παλιό). 
6. Σιουλνάργια (τα), τοπων. κοντά στον Άγιο Νικόλαο της Άνω Σκοτίνας. Πηγή στα βράχια με τα κρυστάλλινα νερά. 
7. τζιούνα (η), το αγκαθωτό περίβλημα του κάστανου (κάψα), αλ. γκριτζελίνα (Ήπειρος), ιτ. gridelino, "φύσιξι αέρας κι οι τζιούνις έπισαν καταή". 
8. Τσιόκας λάκκος, ο γνωστός Λακκουτσιόκας, χείμαρρος κοντά στον Αϊ-Λιά. Στον παχύ ήσκιο που σχηματίζουν τα πανύψηλα πλατάνια, ξαποσταίνουμε, καθώς ανεβαίνουμε "απ' ν' ακατνή σ' ν' απαλνή Σκοτίνα".